پیام خوزستان - زومیت / مطالعه‌ای تکان‌دهنده نشان می‌دهد گوشی هوشمند برای کودکان زیر 13 سال، بذری برای اضطراب و آشفتگی روانی در بزرگسالی است.
آن روز را به خاطر دارید؟ جعبه را با هیجان باز می‌کند و چشم‌هایش از دیدن اولین گوشی هوشمند شخصی‌اش برق می‌زند. دنیایی از امکانات، بازی‌ها و ارتباطات بی‌پایان حالا در دستان کوچک اوست. این صحنه، تصویری آشنا در خانواده‌های امروزی است؛ هدیه‌ای که با نیت خیر داده می‌شود، اما پژوهشی جدید و گسترده، پرده از روی دیگر این سکه برمی‌دارد: این هدیه می‌تواند یک اسب تروآ باشد که اضطراب، ناامیدی و آشفتگی‌های روانی را مستقیم به ذهن آسیب‌پذیر کودک وارد می‌کند.
بازار ![]()
زخم‌های پنهانِ یک صفحه نمایش روشن
یک مطالعه‌ی جامع که نتایج آن در ژورنال معتبر «توسعه انسانی و قابلیت‌ها» (Human Development and Capabilities) منتشر شده، زنگ خطر را به صدایی بلندتر از همیشه به صدا درآورده است. این پژوهش که داده‌های بیش از صدهزار جوان 18 تا 24 ساله را تحلیل کرده، یک الگوی ترسناک را آشکار می‌کند: هر چه سن دریافت اولین گوشی هوشمند پایین‌تر باشد، فرد در جوانی با مشکلات روانی شدیدتری دست‌وپنجه نرم می‌کند.
این مشکلات صرفاً یک حس زودگذر غم یا استرس نیست. صحبت از افزایش پرخاشگری، احساس جداماندگی از واقعیت، توهم و حتی افکار جدی خودکشی است. تارا تیاگاراجان، یکی از نویسندگان این تحقیق، تصویر را روشن‌تر می‌کند: «هرچه کودک در سن کمتری صاحب گوشی هوشمند شود، بیشتر در معرض محتوایی قرار می‌گیرد که روانش را تحت تأثیر قرار می‌دهد و شیوه نگرش او به جهان را شکل می‌دهد.» به عبارت دیگر، ما با سپردن این ابزار به دست کودکان، در حال بازنویسی کدهای بنیادین شخصیت و سلامت روان آن‌ها هستیم.
شکاف جنسیتی: چرا دختران قربانیان بزرگ‌تری هستند؟
این تأثیرات ویرانگر برای همه یکسان نیست. داده‌ها نشان می‌دهد دختران در این میدان نبرد دیجیتال، آسیب‌پذیرتر ظاهر می‌شوند.
تحقیقات نشان می‌دهد که دخترانی که در سنین پایین‌تر به گوشی هوشمند دسترسی پیدا کرده‌اند، در بزرگسالی با اعتمادبه‌نفس پایین‌تر، شکنندگی عاطفی بیشتر و تصویری مخدوش از ارزش‌های وجودی خود مواجه‌اند.
آمارها تکان‌دهنده‌اند: 48 درصد از زنانی که در سن 5 یا 6 سالگی صاحب گوشی شده بودند، در جوانی افکار شدید خودکشی را تجربه کرده‌اند. این رقم برای دخترانی که در 13 سالگی یا بعد از آن اولین گوشی خود را دریافت کرده‌اند، 28 درصد است. این تفاوت 20 درصدی، بهای سنگین فشاری است که شبکه‌های اجتماعی و فرهنگ مقایسه بی‌پایان بر روان دختران تحمیل می‌کند.
پسران نیز از این طوفان در امان نیستند، هرچند زخم‌هایشان به شکلی دیگر بروز می‌کند. پسرانی که زودتر وارد این دنیا شده‌اند، در جوانی احساس آرامش، ثبات و همدلی کمتری را گزارش می‌دهند. آن‌ها نیز با تصویر ضعیف‌تری از خود درگیرند و آمار افکار خودکشی در میان آن‌ها نیز نگران‌کننده است: 31 درصد برای کسانی که در کودکی صاحب گوشی شده‌اند در مقابل 20 درصد برای دیگران.
فراتر از یک دستگاه: ریشه‌های بحران
چرا یک دستگاه کوچک چنین تأثیر عمیقی دارد؟ محققان انگشت اتهام را به سمت چند عامل مشخص نشانه می‌روند: قلدری مجازی (Cyberbullying) که هیچ راه فراری از آن نیست، الگوهای خواب ویران‌شده به دلیل نور آبی صفحه نمایش و وسوسه بیدار ماندن، و روابط خانوادگی ضعیف که در آن ارتباط چهره‌به‌چهره جای خود را به خیره شدن به نمایشگرها داده است.
این نگرانی‌ها باعث شده تا یک جنبش جهانی برای بازپس‌گیری کودکی از چنگال الگوریتم‌ها شکل بگیرد. جاناتان هایت، روانشناس اجتماعی و نویسنده کتاب پرفروش «نسل مضطرب» (Anxious Generation)، پیشنهادهای روشنی را مطرح می‌کند: «هیچ گوشی هوشمندی قبل از ورود به دبیرستان، هیچ شبکه اجتماعی قبل از 16 سالگی، و مدارسی کاملاً بدون تلفن همراه.»
متخصصان دیگر نیز بر نقش حیاتی والدین تأکید دارند. دکتر ناتاشا بورگرت، متخصص اطفال، می‌گوید: «کودکان تمام کارهای شما را تماشا می‌کنند. برای چند دقیقه در روز با آن‌ها ارتباطی واقعی و معنادار برقرار کنید و به آن‌ها نشان دهید انسانی که در کنار ما زندگی می‌کند، از تلفن‌هایمان مهم‌تر و شایسته‌تر توجه است.» توصیه‌هایی مانند پیروی از راهنمای «5 C استفاده از رسانه» که آکادمی اطفال آمریکا ارائه کرده، می‌تواند به والدین در این مسیر کمک کند. شاید وقت آن رسیده که به جای آخرین مدل گوشی هوشمند، به فرزندانمان هدیه‌ای گران‌بهاتر بدهیم: یک کودکی واقعی و بدون فیلتر.