پیام خوزستان - زومیت / سیگنال مرموز «واو!» پس از دهه‌ها سردرگمی دوباره خبرساز شد؛ این سیگنال احتمالاً از اعماق کیهان آمده و بسیار قوی‌تر از آن چیزی بود که تصور می‌کردیم.
پژوهشی تازه بار دیگر نگاه‌ها را به سیگنال واو مرموز معطوف کرده است؛ شواهد نشان می‌دهد منشأ این سیگنال احتمالاً فرازمینی بوده و حتی ممکن است شدت بیشتری نسبت به تخمین‌های گذشته داشته باشد. این سیگنال که در 15 اوت 1977 در رصدخانه رادیویی بیگ ایر در دانشگاه اوهایو ثبت شد، به یکی از بزرگ‌ترین معماهای تاریخ اخترشناسی نامی ماندگار بخشید.
بازار ![]()
تاکنون فرضیه‌های متعددی درباره‌ی منشأ سیگنال واو! مطرح شده است، اما بیشتر آن‌ها به‌سرعت رد شدند. یکی از نخستین توضیحات، حضور یک دنباله‌دار در مسیر دید تلسکوپ بود، اما گروهی که سیگنال را ثبت کرده بودند، همان روزها این فرضیه را کنار گذاشتند. دلیلشان واضح بود: دنباله‌دارها سیگنالی گسترده و پراکنده تولید می‌کنند، نه موجی باریک و ناگهانی که به‌سرعت قطع شود. همین ویژگی باعث شد سیگنال واو! جایگاهی ویژه در بحث جست‌وجوی حیات فرازمینی به دست آورد.
دیگر ویژگی مهم سیگنال واو!، موقعیت آن در نزدیکی خط هیدروژن است؛ بخشی از طیف رادیویی که به‌طور طبیعی نویز بسیار کمی دارد و برای برقراری ارتباط میان تمدن‌های هوشمند گزینه‌ای ایده‌آل محسوب می‌شود. همین امر باعث شد جان کراوس، مدیر وقت رصدخانه‌ی اوهایو، در سال 1994 در نامهای به کارل سیگن بنویسد: «سیگنال واو! به‌شدت نشانگر منشأ هوشمند و فرازمینی است، اما تا زمانی که دوباره مشاهده نشود، نمی‌توان قضاوت بیشتری کرد.»
با وجود دهه‌ها جست‌وجو، سیگنال هیچ‌گاه تکرار نشد. اکنون، گروهی از پژوهشگران در تلاش تازه، با استفاده از روش‌های نوین تحلیل داده و مرور آرشیوهای منتشرنشده، دوباره داده‌های بیگ ایر را بررسی کرده‌اند. نتایج در دو مقاله‌ی علمی منتشر شده که هنوز داوری همتا نشده‌اند.
بررسی‌های پژوهشگران نشان می‌دهد منشأ سیگنال واو! به‌احتمال زیاد زمینی نبوده و حاصل تداخل در خود تلسکوپ نیز نبوده است. پژوهشگران توضیح دادند که اگر سیگنال واو! ناشی از تداخل رادیویی رایج باشد، دست‌کم شش هزار سال مشاهده‌ی مداوم لازم بود تا چنین الگویی به‌طور تصادفی شکل بگیرد.
نقش احتمالی ماهواره‌ها نیز بررسی شد، اما محتمل دانسته نشد. بیشتر ماهواره‌های آن دوران در موقعیت مورد نظر قرار نداشتند و حتی اگر از مسیر دید تلسکوپ عبور می‌کردند، تنها کسری از ثانیه در میدان دید بودند، نه 72 ثانیه کامل. بنابراین، فقط ماهواره‌ای با مداری فراتر از ماه می‌توانست چنین الگویی ایجاد کند.
قدرت سیگنال واو! یکی از یافته‌های شگفت‌انگیز مطالعه بود. پژوهشگران نشان دادند شدت آن به حدود 250 یانسکی می‌رسید، یعنی چهار برابر بیشتر از برآوردهای پیشین بود. پروفسور آبل مندز، نویسنده‌ی اصلی و مدیر آزمایشگاه زیست‌پذیری سیارات در دانشگاه پورتوریکو، در بیانیه‌ای توضیح داد: «یافته‌های پژوهش راز سیگنال واو! را حل نمی‌کند، اما آشکارترین تصویر از ماهیت و منشأ احتمالی آن را ارائه می‌دهد. اکنون می‌توانیم رصدهای آینده را هدفمندتر و دقیق‌تر از همیشه طراحی کنیم.»
افزون‌بر‌این، تیم پژوهشی به دو سیگنال مشابه در سال‌های 1977 و 1978 برخوردند که با نامهای واو 2 و واو 3 شناخته می‌شوند. این سیگنال‌ها ضعیف‌تر بودند، اما ویژگی‌هایی مشابه سیگنال اصلی داشتند. بررسی‌های بعدی نشان داد این سیگنال‌ها با ابرهای فشرده‌ی هیدروژن در محیط میان‌ستاره‌ای مرتبط بوده‌اند.
همین یافته‌ها موجب شد فرضیه‌ای تازه در مقاله‌ی نخست از پروژه‌ی آرسیبو واو مطرح شود: سیگنال واو! ممکن است ناشی از رخداد «ابرتابش» باشد؛ پدیده‌ای که نوعی شراره‌ی شبیه به لیزر در امواج رادیویی (میزر) را از یک ابر کوچک و سرد HI ایجاد می‌کند و احتمالاً با انفجارهایی همچون فوران یک مگنتار یا یک تکرارکننده‌ی پرتو گامای نرم آغاز شده است.
پژوهشگران توضیح می‌دهند: «ما در رصدخانه‌ی آرسیبو سیگنال‌های باریک‌باند (با ∆ν ≤ 10 kHz) مشاهده کردیم که به سیگنال واو! شباهت داشتند، هرچند به‌مراتب ضعیف‌تر بودند. این سیگنال‌ها به نواحی کوچک ابرهای سرد HI درون محیط میان‌ستاره‌ای کهکشانی نسبت داده می‌شوند. ما پیشنهاد می‌کنیم سیگنال واو! بر اثر درخشش ناگهانی خط هیدروژن این ابرها ایجاد شده باشد؛ تابش شدیدی که احتمالاً به‌وسیله‌ی یک منبع پرتوی بسیار قدرتمند، مانند فوران مگنتار یا یک تکرارکننده‌ی پرتو گامای نرم، آغاز شده است.»
سناریوی مطرح‌شده جذاب است، اما دانشمندان تأکید می‌کنند که عوامل دیگری نیز می‌توانند در کار باشند. تیم در جمع‌بندی نتیجه گرفتند: «مطالعه ثابت نمی‌کند که سیگنال واو! پیام تمدنی فرازمینی بوده است، اما حتی نتایج منفی هم می‌توانند روش‌های جست‌وجوی نشانه‌های فناورانه را دقیق‌تر از پیش تعیین کنند.» ناسا و سایر نهادهای علمی همچنان به دنبال نشانه‌های زیستی در جو سیارات فراخورشیدی زیست‌پذیر خواهند بود.
پروژه‌ی کنونی قرار است جست‌وجو در آرشیوهای قدیمی را ادامه دهد، داده‌های پروژه‌ی بیگ ایر را دیجیتال‌سازی کند و تحلیل‌های بیشتری روی سیگنال واو! انجام دهد. مندز در پایان اعلام کرد: «این پژوهش پرونده را نمی‌بندد، بلکه این بار با نقشه‌ای بسیار دقیق‌تر در دست، دوباره بازش می‌کند.»
دو مقاله‌ی منتشرشده در پایگاه آرکایو (مقاله اول/ مقاله دوم) در دسترس هستند و هنوز داوری همتا نشده‌اند.