پیام خوزستان - تسنیم / بهرام ابراهیمی بازیگر نقش معاویه از چالش‌ها، نگاه متفاوت و واکنش‌ها به این نقش می‌گوید؛ نقشی که ابعاد تازه‌ای از یکی از این شخصیت پیچیده را آشکار می‌کند.
این شب‌ها سریال «مهمان‌کشی» از شبکه یک سیما پخش می‌شود؛ مجموعه‌ای که روایت تازه‌ای از عاشورای حسینی و شخصیت حضرت مسلم بن عقیل را به تصویر می‌کشد. یکی از چالش‌برانگیزترین نقش‌های این سریال، بازی بهرام ابراهیمی در نقش معاویه است؛ شخصیتی که پیش‌تر بزرگان تئاتر و سینما همچون بهزاد فراهانی و اکبر زنجانپور آن را بازی کرده‌اند.
بازار
ابراهیمی اما نه تنها در بازی، بلکه در نگاهش به معاویه نیز متفاوت است. او معتقد است این شخصیت تاریخی فراتر از آن تصویری است که اغلب از او می‌شناسیم؛ معاویه‌ای که نخستین پادشاه اسلام بود و تأثیر عمیقی بر تاریخ جهان اسلام و حتی اروپا گذاشت.
در این گفت‌وگو، ابراهیمی از انتخاب نقش، چالش‌های بازی در آن و واکنش‌ها به سریال می‌گوید و درباره نقدهایی که به زبان و لحن «مهمان‌کشی» وارد شده، توضیح می‌دهد.
اگر شما هم به تاریخ اسلام، روایت‌های تازه و پشت‌صحنه سریال‌های تاریخی علاقه‌مندید، این گفت‌وگو را از دست ندهید. با ما همراه باشید و از زوایای مختلف با «مهمان‌کشی» و نقش‌آفرینی بهرام ابراهیمی آشنا شوید .
مشروح این گفت‌وگو به قرار زیر است:
نقش معاویه برای من چالش بزرگی بود
* این شب‌ها سریال «مهمان کشی» از شبکه یک سیما پخش می‌شود. سریالی که به‌نوعی بعد از مدت‌ها تلویزیون جسارت و بودجه لازم را برای ساخت قصه امام حسین (ع) و عاشورا اختصاص داده است. قصه این سریال روی حضرت مسلم بن عقیل(ع) متمرکز است. شما در این سریال نقش معاویه را بازی می‌کنید؛ نقشی که پیش‌تر استادانی مانند بهزاد فراهانی، اکبر زنجانپور در سریال‌های امام علی(ع) و تنهاترین سردار ایفا کردند و جمال سلیمان و لُجین اسماعیل در فیلم رستاخیز و سریال عربی «معاویه» نقش معاویه را بازی کرده‌اند. شما چطور شخصیت معاویه را دیدید؟ آیا خودتان انتخاب کردید این نقش را بازی کنید یا دوست داشتید نقش دیگری داشته باشید؟
من معمولاً جزو کسانی هستم که نقش‌ها را انتخاب می‌کنم. البته در سینما و تلویزیون ما بیشتر انتخاب می‌شوید تا انتخاب‌کننده، اما تمام تلاشم این است که نقش‌ها را خودم انتخاب کنم. در این پروژه هم پیشنهادی دیگر داشتم که آن را رد کردم چون بازیگر خیلی خوبی جای من گذاشتند.
نقش معاویه برای من چالش بسیار بزرگی بود، به‌خصوص که سریال عربستان سعودی درباره معاویه با بودجه‌ای حدود 100 میلیون دلار ساخته شده بود؛ بودجه‌ای که ما به زحمت به یک میلیون دلار نزدیک شدیم و حدود یک سال و چند ماه روی «مهمان کشی» کار کردیم.
نمی‌خواستم با استاد زنجانپور و بهزاد فراهانی دوئل کنم
* پس چرا نقش معاویه را پذیرفتید و این نقش برای شما چه چالشی داشت؟
من معاویه را دوست داشتم. وقتی آقای ایرج کریمی، انتخاب بازیگر، از طریق پسرم آقا دانیال که خودش در سریال بازی می‌کرد به من پیشنهاد داد، این نقش برایم یک چالش عجیب بود. نه اینکه بخواهم با استادانی مثل اکبر زنجانپور یا بهزاد فراهانی رقابت کنم یا دوئل داشت باشم، بلکه خودِ شخصیت معاویه یک چالش بزرگ بود.
معاویه چهره‌ای پیچیده است. خیلی نمی‌توان درباره‌اش ساده حرف زد چون آثار منفی تاریخی زیادی دارد، مثل جنگ صفین و جنگ ناکامی امام حسن (ع). اما من قبل از هر چیز فکر می‌کنم معاویه اولین کسی است که در تاریخ اسلام به حکومت فکر کرد، نه ولایت. حکومت معاویه، حکومت ولایی یا دینی نبود، بلکه بیشتر یک حکومت سلطنتی بود. یعنی پادشاهی؛ به زبان ساده، معاویه اولین کسی بود که پادشاهی را وارد دنیای اسلام کرد.
معاویه فاتح دمشق بود و حضورش در آنجا تأثیرات تاریخی عمیقی گذاشت. برخی مورخان معتقدند او باعث شد کلید جنگ‌های صلیبی چند قرن بعد زده شود؛ چراکه حضور و تسلط او در مناطق مهم اروپایی آن زمان راه را برای این جنگ‌ها باز کرد. بنابراین، معاویه شخصیتی باهوش و مهم است که باید آن را به درستی شناخت.
طبق کتاب «تاریخ سیاسی اسلام» نوشته دکتر حسن ابراهیم حسن از استادان الازهر مصر، معاویه جزو چهار عقلای بزرگ صدر اسلام است. این چهار نفر عبارت‌اند از: امیرالمؤمنین علی (ع)، فاتح ایران سعد بن ابی‌وقاص، عمروعاص مشاور معاویه که بعدها حاکم مصر شد و البته خود معاویه. این جایگاه، چالشی بزرگ برای بازیگری مثل من بود تا نسخه‌ای جدید از این شخصیت ارائه دهم.
تلاش کردم معاویه را به شیوه خودم بازی کنم
* با این اوصاف، آیا به بازی‌های پیشین بزرگان در این نقش فکر کردید؟
اصلاً. من به نحوه بازی اکبر زنجانپور یا بهزاد فراهانی فکر نکردم. با کمک تیم نویسنده، کارگردان، فیلمبردار، صدابردار و گریمور، تلاش کردم نقش معاویه را به شیوه خودم و با جزئیات متفاوت اجرا کنم تا تصویری تازه و متفاوت برای مخاطب بسازم.
تصویری متفاوت از معاویه؛ از حیله‌گر سیاسی تا لحظات پایانی زندگی
* آقای ابراهیمی، معمولاً معاویه در ذهن‌ها به‌عنوان یک شخصیت حیله‌گر، سیاسی و بدذات شناخته می‌شود. اما در سریال شما یک وجه متفاوت هم از او دیده می‌شود، به‌ویژه در لحظات آخر عمرش. مثلاً صحنه‌ای که اهالی بصره همراه ابن زیاد می‌آیند و معاویه به آنها می‌گوید اگر می‌خواهید حاکم‌تان را عوض کنم. شما چقدر توانستید خودتان را با این تصویر جدید و لحظات پایانی زندگی معاویه درگیر کنید و چطور به این نقش نزدیک شدید؟
سعی کردم خودم را به عنوان بازیگر با «معاویه» خودم هماهنگ کنم، نه اینکه صرفاً دنبال بازسازی تصویری کلیشه‌ای باشم. مثلاً وقتی نقشی مثل یک ژنرال به من می‌سپارند، تصویری ذهنی از آن ژنرال دارم و تلاش می‌کنم براساس همان اجرا کنم. نه اینکه بیایم روی جزئیات غیرضروری مثل حرکت پای راست یا این چیزها تمرکز کنم. من بیشتر شیرجه می‌زنم توی نقش، با تمام اطلاعات و دانسته‌هایی که درباره شخصیت دارم، و بیشتر به روح و کلیت نقش فکر می‌کنم تا به ظواهر و جزئیات کم‌اهمیت.
از مقایسه با «مختارنامه» تا احیای تحلیل بعد از پخش؛ «مهمان‌کشی» چه آورده‌ای داشت؟
واکنش‌ها به سریال «مهمان‌کشی» و نقدهای لحن و ادبیات
* وقتی سریال «مهمان‌کشی» روی آنتن رفت، بازتاب‌های مختلفی داشت؛ خیلی‌ها این کار را دوست داشتند اما گروهی هم به لحن و ادبیات فیلم‌نامه نقد کردند و آن را با سریال «مختارنامه» مقایسه کردند. نظر شما درباره این نقدها چیست؟
این مقایسه غلط است. اجازه بدهید یک مثال بزنم. ما سال‌هاست که درباره تاریخ دو سه قرن اول اسلام فقط به نثری نزدیک به نثر آن دوران اکتفا کردیم؛ یعنی متنی که متعلق به قرن سوم و چهارم هجری است. حالا ببینید مخاطب امروز چطور می‌تواند با آن قرن ارتباط برقرار کند؟ این مسئله ساده انگاری نیست؛ بلکه ساده‌نگاری است. ما متن را ساده‌انگاری نکردیم، بلکه به زبان ساده‌نگاری پرداختیم.
دلیل ساده‌نگاری متن و ضرورت آن برای مخاطب امروز
* یعنی شما معتقدید لحن و زبان سریال به‌خاطر نیاز مخاطب امروز تغییر کرده؟
دقیقاً. نویسنده و کارگردان، مثل آقای احمد کاوری که خودش نقش عبدالله زبیر را هم بازی می‌کند، تلاش کردند زبان را به گونه‌ای انتخاب کنند که مخاطب امروز بتواند ارتباط بگیرد. به‌هرحال احمد کاوری بازیگر و کارگردان خوبی است. ما دنبال ساده‌انگاری نبودیم، بلکه ساده‌نگاری کردیم تا فهم و دریافت مخاطب معاصر را تسهیل کنیم.
خیلی جالب است که در زبان انگلیسی هم امروزه تئاترهایی به زبان شکسپیر اجرا نمی‌شود. بسیاری از اصطلاحات و واژه‌های دوره تئاتر الیزابتی حتی معادل انگلیسی امروزی ندارند. اما در نمایش‌هایی مثل «لیر شاه» اصطلاحات خاص دوره استفاده می‌شود. بنابراین تلاش ما این بود که متنی قابل فهم برای مخاطب امروز ارائه کنیم، نه صرفاً تقلید از زبان تاریخی.
تلاش تیم سازنده در ساده‌نگاری متن
* به نظر شما این تغییر لحن چقدر نتیجه تلاش تیم نویسنده و کارگردان است؟
اهمیت این است که تیم نویسنده و کارگردان واقعاً با دقت و دانش این کار را انجام داده‌اند. تلاش‌شان این بود که قصه را به زبان امروز روایت کنند و مخاطب را درگیر کنند، نه اینکه صرفاً به متنی تاریخی و دور از دسترس پایبند بمانند. در این مسیر، قطعاً موفق بودند و این جای تقدیر دارد.
نقد «تئاتری بودن» سریال؛ واکنشی به انتقادات مطرح شده
* یکی از انتقادهایی که به سریال «مهمان‌کشی» می‌شود این است که خیلی «تئاتری» است و این نقد به تیم بازیگری سریال هم وارد شده. نظر شما درباره این موضوع چیست؟
من اجازه می‌خواهم در این‌باره صحبت کنم. اول اینکه من دو سال داور بخش تله‌تئاتر در جشنواره تئاتر فجر بودم و خودم سال‌ها تجربه تله‌تئاتر دارم؛ همکاری با بزرگان عرصه مثل آقای رکن‌الدین خسروی، محمد رحمانیان، حسین فرخی، مجید جعفری و هوشنگ توکلی. پس اول بگویند دقیقاً «تله‌تئاتر» یعنی چه؟ حتی فیلم‌های استاد بیضایی را هم تله‌تئاتر می‌دانند، این یعنی چه؟
اینکه به راحتی بگویند «این کار تئاتری است» یا «متن رادیویی است» به شدت ناراحت‌کننده است. من که در دانشگاه درس بازیگری و کارگردانی رادیویی می‌دهم، می‌دانم متن رادیویی چه ویژگی‌هایی دارد. اولین ویژگی متن رادیویی این است که باید خیال‌برانگیز باشد و واژگان بتوانند مخاطب را به تخیل وادار کنند. ولی متأسفانه این نوع متن‌ها را اشتباهاً ضعیف می‌خوانند و می‌گویند متن رادیویی است.
باید تعریف مشخصی از تله‌تئاتر و تله‌فیلم ارائه شود. مثلاً دکوپاژ و شیوه تصویربرداری تعیین‌کننده این موضوع است، نه اینکه هر چیزی که به صورت ساده‌تر ساخته شده، تله‌تئاتر نامیده شود. اگر کسی این را نمی‌داند، این نشان‌دهنده کم‌دانشی است، نه بی‌سوادی، اما باید در نقد حرفه‌ای‌تر برخورد شود.
به عنوان کسی که هم در دانشگاه تدریس می‌کنم و هم سال‌ها در حوزه تله‌تئاتر فعالیت داشته‌ام، این نقدها را نه تنها نادرست بلکه ناشی از عدم آگاهی دقیق می‌دانم. امیدوارم منتقدان پیش از اظهار نظر، تعاریف و مفاهیم را دقیق‌تر بشناسند تا نقدها سازنده‌تر و حرفه‌ای‌تر باشد.