بزرگنمايي:

پیام خوزستان - ایسنا / همزمان با آغاز سفر عمره زائران ایرانی و در آستانه فرارسیدن موسم حج، از فیلم مستندی می‌توان یاد کرد که حدود 6 دهه قبل، از خانه خدا و مناسک حج ساخته شد و تماشاگران زیادی را به سینماها کشاند.
مستند «خانه‌ خدا» محصول 1345 است که به عنوان اولین مستند جدی ایران و به باور برخی، کامل‌ترین سند سینماییِ جهان درباره‌ مناسک حج - تا زمان ساخت فیلم - شناخته می‌شود.
«خانه خدا» فیلمی منحصر به فرد درباره مراسم و مناسک حج و از نخستین فیلم‌های مستند است که در سال 1345 در سینماهای تهران و چند شهر دیگر به نمایش عمومی درآمد و با اقبال گسترده مردم روبه‌رو شد. این مستند حتی توانست به بازارهای جهانی راه پیدا کند و در بخش گسترده‌ای از کشورهای مسلمان به نمایش درآید.
درباره‌ نحوه تولید «خانه‌ خدا» ابهامات زیادی وجود دارد. پژوهشگران مختلف در نوشته‌های خود، اطلاعاتی ضد و نقیض، درباره‌ عوامل این مستند ارائه داده‌اند. برخی مونتاژ فیلم را نتیجه کار ابراهیم گلستان دانسته‌اند و تعدادی نیز نام ابوالقاسم رضایی و جلال مقدم را به عنوان تدوین‌گر آورده‌اند. در برخی منابع پژوهشی گفتار فیلم را از آنِ ابراهیم گلستان می‌دانند حال آن که نظر محقّقانی دیگر بر آن است که روایت اولیه را محمود سعادت و حمزه رحمانی نوشته‌اند و گلستان تنها متن آن دو را بازنگری و ویرایش کرده‌ است. حتی در مورد کارگردان فیلم هم اتفاق نظر وجود ندارد. در عنوان‌بندی نام کارگردان نیامده و شاید همین سبب شده برخی این عنوان را به جلال مقدم منتسب کنند.
درباره این مستند محمد تهامی‌نژاد گفته است: «از زمان تولید «خانه‌ خدا» تا کنون همواره این پرسش مطرح شده که کارگردان این فیلم چه کسی بوده؛ این در حالی است که در تیتراژ فیلم، از اشاره‌ مستقیم به این عنوان پرهیز شده و تهیه‌کننده (استودیو ایران‌فیلم که محل فعلی خانه سینماست) ترجیح داده هیچ اسمی از کارگردان نباشد.
سال‌ها قبل، جلال مقدم در گفت‌وگویی با مجله‌ «نگین» گفته بود این فیلم کارگردان مشخصی نداشته و به همین دلیل نام کسی در تیتراژ قید نشده است اما نکته این‌جاست که در نسخه‌ ویدیویی این فیلم و در تیتراژ انگلیسی آن که سال‌ها قبل در آمریکا توزیع شد، نام ابوالقاسم رضایی به عنوان کارگردان و جلال مقدم به عنوان مشاور تهیه‌کننده قید شده است. همچنین در نامه‌ای که در حاشیه‌ یکی از نمایش‌های محدود این فیلم (درخانه‌ شهریاران جوان) توسط زنده‌یاد نعمت حقیقی فرستاده شد به صراحت به این نکته تاکید و اشاره شده بود که فیلم «خانه‌ خدا» متعلق به ابوالقاسم رضایی و ساخته‌ اوست.»
در این زمینه بخوانید:
بالاخره «خانه خدا» را چه کسی ساخته است؟
گفته شده است که ابوالقاسم رضایی چهار فیلم‌بردار (احمد شیرازی، محمود ایثاری، عباس دستمالچی و نعمت حقیقی) را با تجهیزات کامل به عربستان سعودی برد و هر یک از آن‌ها جدا از هم صحنه‌هایی را روی نوار سلولویید ضبط کردند؛ بدون آن که سهم هر یک پس از تدوین فیلم مشخص باشد. در تیتراژ این فیلم که ابتدا با آوازی از علی بهاری آغاز می‌شود اسامی همه عوامل با عنوان "حاجی" ذکر شده است.
از مستند «خانه خدا»، نگاتیوی باقی نمانده و چند سال قبل از روی پزیتیوهای به‌جامانده از آن، نسخه‌ای به سفارش فیلمخانه ملی ایران در «شرکت پیشگامان سینمای آریا» ترمیم و بازسازی شد که در بهار سال 1396 در جشنواره جهانی فیلم فجر به نمایش درآمد و دو سال بعد هم کانون فیلمِ خانه سینما با برگزاری یک نشست تخصصی آن را دوباره نمایش داد.
در طول این سال‌ها چنین فیلمی با این ویژگی‌ها و با تغییرات ایجاد شده در مکان‌های برپایی مناسک حج ساخته نشده، در صورتی که براساس برخی منابع مستند «خانه خدا» گویا به 82 کشور فروخته شده بود و تولیدی بسیار سودآور محسوب می‌شده است.
در ادامه بخشی از مراحل بازسازی مستند «خانه خدا» را که در فیلمخانه ملی ایران انجام شده و نسخه کامل‌ آن در فضای مجازی موجود است، مشاهده می‌کنید: