پیام خوزستان -

به گزارش خبرگزاری فارس از خرم‌بید، از مرکز استان 180 کیلومتر فاصله می‌گیریم و به منطقه سردسیر و سرحدات فارس و شهرستان خرم بید می رسیم که با شهرستان های آ باده، اقلید، بوانات، پاسارگاد و شهرستان ابر ک و از استان یزد هم مرز می باشد.
موقعیت ویژه و سوق الجیشی این شهرستان به مرکزیت صفاشهر از دیرباز مورد توجه حاکمان و فرمانروایان فارس کهن و کشور قرار داشته و به نوعی این امر شهرستان را آیینه تمام نمایی از ادوار مختلف تاریخی متبلور می نماید.
از دوران ماقبل تاریخ تا پهلوی دوم در این شهرستان ردپای تاریخ به خوبی دیده می شود، از دوران نوسنگی، هخامنشیان، ساسانیان تا دوران اسلامی و عصر معاصر.
وجود بیش از 300 اثر تاریخی شناسایی شده که صد اثر آن در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است نشان از محوریت و موجودیت این شهرستان در اعصار مختلف تاریخ بوده است که از جمله آثار تاریخی مهم شهرستان را می توان به امامزاده شهدا، قصر سرخ بهرام گور، دستکندهای متعدد و عظیم ، چندین چهار طاقی، کاروانسرای صفوی و قاجاری و همچنین چندین سد و بند آبی هخامنشی، تپه‌های ماقبل تاریخ، انواع گوردخمه‌ها و قبرستان های تاریخی و متعدد اشاره کرد.
در این گزارش به بررسی تاریخی و فرهنگی سد بستان خانی، یکی از شاهکارهای مهندسی سازه های آبی و شگردهای سدسازی دوران هخامنشی در منطقه دیدگان شهرستان خرم بید می پردازیم و در این خصوص جهت کسب اطلاعات بیشتر تاریخی با محسن طیبی مسئول میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی شهرستان گفتگو می‌کنیم.

رئیس اداره میراث فرهنگی خرم‌بید در گفتگو با خبرنگار فارس گفت: با توجه به اینکه وجود رودخانه ها را می توان یکی از مهمترین عوامل پدیدآ ورنده حوزه تمدنی در هر دیار دانست ، در این منطقه هم وجود چندین رودخانه پرآب نقش بسزایی در شکل گیری این تمدن دارد که رود پلوار مهمترین این رودهاست که در بخش مشهد مرغاب و در حوزه فرهنگی دشت پاسارگاد قرار دارد و از مهمترین آثار آن می توان به سد ها و بندهای آبی هخامنشی بر روی این رود اشاره کرد.
محسن طیبی اظهار داشت: این سد‌ها و کانال های انتقال آب از مهندسی بسیار ویژه ای برخوردارند که جهت سیراب کردن دشت مرغاب و دشت پاسارگاد مورد استفاده قرار می گرفته است.
وی بیان کرد: سد بستان خانی یا سد دیدگان یکی از این سدهاست ، این سد بزرگ و بسیار منحصر بفرد که طی دو مرحله توسط حفاران غیرمجاز مورد تعرض قرار گرفته را می توان به‌عنوان بزرگترین سد هخامنشی با هسته رسی در فلات مرکزی ایران دانست که تا به حال کشف شده است و به همین لحاظ تحقیق و کاوش باستان شناسی روی این سد بسیار مهم و حیاتی به نظر می رسید.
او ادامه داد: از این رو یک تیم کاوش باستان شناسی از پایگاه میراث‌ فرهنگی مجموعه جهانی پاسارگاد با هدف کشف زوایای مختلف این سد مانند ساختار معماری، دوره استفاده، کاربری دقیق آن و نحوه چگونگی کارکرد و انتقال آ ب در دوران باستان و... از سال 99 کار و پژوهش میدانی را در فاز اول روی این اثر تاریخی آغاز کردند.

برای کسب اطلاعات فنی این اثر تاریخی با حمیدرضا کرمی، سرپرست کاوش سد هخامنشی بستان خانی دیدگان گفتگو کردیم.
کرمی گفت: کارهای عمرانی و زیربنایی زیادی در این منطقه با تکیه بر دانش و توانایی در دوران هخامنشی انجام شده که از مهمترین پروژه های عمرانی می‌توان به مجموعه ای از سدها و شبکه‌های آبرسانی در قسمت های مختلف مناطق یاد شده اشاره کرد.
وی افزود: با توجه به نیاز اساسی دولت هخامنشی در تامین آب موردنیاز بخش های مختلف از جمله کشاورزی، باغبانی، مصارف عمومی و مسکونی و همچنین تامین آب محوطه حکومتی پاسارگاد، سدهای زیادی ساخته شده و کانالهای آبرسانی گسترده ای نیز برای رساندن آب سدها به مکان‌های مورد نظر ایجاد گردید و هدف دیگر از ساخت سد با توجه به طغیان های رود پلوار، کنترل سیلابهای فصلی در سرشاخه های رود و همچنین ذخیره سازی آب جهت استفاده در ماه های گرم و خشک سال در بخش‌های گوناگون بوده است.
سرپرست تیم کاوش بستان خانی افزود: با نگاهی به نتایج بررسی ها و کاوش های انجام شده در مناطق مختلف ایران این نتیجه به دست می آید که بیشترین پروژه های مربوط به آب در دوره هخامنشی در دشت پاسار گاد و مناطق پیرامون اجرا شده و تکنیک ها و روش هایی که برای ساخت سدها و کانالها به کار گرفته شده هوشمندانه و در چهارچوب یک برنامه ریزی علمی و با مهندسی دقیق اجرا شده است.
کرمی گفت: به‌کارگیری روش هایی همانند آنچه در ساخت بناهای پاسارگاد استفاده شده را می توان در برخی از این سدها نیز مشاهده کرد از جمله در سازه های سنگی سد چمبیان (شهیدآباد) و بستان خانی دیدگان که با استفاده از بلوک‌های سنگی تراش خورده چهار گوش به صورت خشکه چین و با استفاده از بست های فلزی دمچلچله ای ساخته شده است و پیکره اصلی سدها نیز منسجم و با هسته خاک رس ایجاد شده و جهت استحکام و پایداری آنها از لاشه سنگ‌های طبیعی برای پوشش تمامی سطح هسته استفاده شده است ، روشی که امروزه نیز در ساخت بسیاری از سدهای خاکی به کار گرفته می شود.
وی همچنین ادامه داد: آبراه‌ها و شبکه های انتقال آب بخش دیگری از مهندسی مدیریت آب در منطقه به شمار می آیند و به گونه ای طراحی و اجرا شده اند که بتوانند آب را به دور افتاده ترین بخش‌های مورد نظر برسانند. در این راه حجم بسیار زیادی از تپه ماهوری ها برداشت شده، بخش‌های مختلفی از صخره ها در مسیرهای کوهستانی برش خورده و در زمین‌های هموار میزان زیادی خاکبرداری شده تا نتیجه این کار بزرگ همانی باشد که در اندیشه طراحان و مجریان این سیستم بوده است، یعنی بهره‌مندی همه مناطق مرتبط با پایتخت هخامنشی از آب ، در همین راستا و در جهت انجام پژوهش و بررسی پیرامون سازه های آبی تاریخی منطقه، سد بستان خانی دیدگان واقع در شهرستان خرم بید مورد کاوش باستان شناسی قرار گرفته است.
او گفت: این سد بزرگترین و مهمترین ید تاریخی منطقه است که درای ارزش و اعتبار بسیار زیادی از لحاظ قدمت، تکنیک ساخت و کاربری دارد و درواقع شناسنامه و الگوی سد سازی در گستره سرزمین ایران به شمار می‌آید و امید می رود با تکمیل فاز های مطالعاتی دانش و آگاهی ما در زمینه های مختلف در ارتباط با سد بستان خانی افزایش یابد و همچنین بتوانیم پس از کاوش عملیات حفاظت و مرمت و ساماندهی این سد را اجرایی کنیم.
کرمی افزود: امیدواریم مردم و مسوولان شهرستان در زمینه حفاظت و پاسداری از این اثر بی‌همتا به عنوان یکی از مهمترین آثار تاریخی شهرستان خرم بید که الگوی سدسازی در ایران با قدمت نزدیک به سده 25 به شمار می آید تلاش و همکاری شایسته ای را به عمل آورند.
انتهای پیام/ن