بزرگنمايي:

پیام خوزستان -

تضمین اشتغال و تحصیل زنان پس از زایمان و ایجاد بسترهای مناسب جهت فرهنگ‌سازی برای سهیم کردن پدران در تربیت و نگهداری کودکان، میتواند نقش موثری در از میان برداشتن برخی از مهمترین موانع فرزندآوری در شرایط کنونی جامعه داشته باشد.
مسئله باروری، یکی از مهمترین پدیده های حوزه جمعیت شناسی و از عوامل تعیین کننده نوسانات جمعیتی هر کشوری است و مطالعه آن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در سال های اخیر به دنبال کاهش چشمگیر نرخ رشد جمعیت در ایران، باروری و تشویق بر فرزندآوری به عنوان سیاست اصلی جمعیتی کشور مطرح گردید.
هم اکنون کاهش رشد جمعیت از مشکلات اساسی و جدی برای آینده کشور است که باید جهت جبران آن اقدامات لازم انجام گیرد. ایران جزء 10 کشوری است که مراحل حرکت به سمت کهنسالی را به سرعت طی میکند و از این نظر در جایگاه ششم جهان قرار دارد. آمارهای حوزه جمعیتی حاکی از آن است که برای اولین بار در پایان سال 1398 نرخ رشد جمعیت کشور ما به زیر یک درصد رسید که این امر باعث ایجاد نگرانی هایی در میان سیاست گذاران حوزه جمعیتی شد و لذا رسیدن به نرخ باروری حداقل یعنی دو و نیم فرزند به ازای هر زن تا سال 1404 و حفظ جوانی جمعیت از اهداف اساسی و مهم در حوزه سیاست های جمعیتی در نظر گرفته شده است.
توجه به مسئله پیری و سقوط جمعیتی آنچنان مهم است که اگر هم اکنون به فکر جبران آن نباشیم، در صورت به وقوع پیوستن آن، دیگر امیدی به حل این مسئله نمیتوان داشت. یکی از راهکارهایی که در جهت حل این مشکل برآن تاکید شده، سیاست های تشویقی فرزندآوری میباشد. سیاست‌های تشویقی برای فرزندآوری، از جمله برنامه‌هایی است که کشورهای درگیر با کاهش رشد جمعیت، آن را در اولویت برنامه های خود قرار داده و اجرایی کرده‌اند؛ موضوعی که چند سالی است در کشور ما نیز مطرح شده است. البته باید در نظر داشت که فرزند آوری پدیده ایست چند بعدی که نمیتوان آن را صرفا از جنبه فردی و انتخاب شخصی در نظر گرفت، زیرا بسیاری از عوامل اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی بر آن تاثیرگذار است.
در اولین گام باید دانست که ایجاد شرایط و امکانات مناسب جهت بالا بردن انگیزه ازدواج برای جوانان و تشویق به فرزندآوری از اقداماتی است که باید مدنظر قرار گیرد، زیرا طول دوره باروری در زوجین تحت تاثیر کاهش یا افزایش سن ازدواج متغیر است و به این ترتیب بر موضوع فرزندآوری تاثیر مستقیم میگذارد. در این زمینه باید به دو عامل اساسی و مهم توجه نمود. اول اینکه باید پرسید که چرا بسیاری از جوانان با وجود سن مناسب و ابراز علاقه به تشکیل خانواده هنوز ازدواج نکرده اند و دوم اینکه چرا بسیاری از زوج های جوان رغبتی به فرزندآوری ندارند و یا با وجود داشتن یک فرزند، برای داشتن فرزندان بیشتر تمایلی نشان نمی دهند؟
جوانان و عدم تمایل به ازدواج و فرزندآوری
در این زمینه باید اولین و مهمترین دلیل این موارد را در مسائل و مشکلات اقتصادی و مالی جوان ها و خانواده ها جستجو نمود. گاهی فقر اقتصادی و مشکلات ناشی از آن، چنان جوانان و خانواده های ایرانی را درگیر کرده که جوانان را در برابر سد عظیمی از مشکلات مالی در راه ازدواج قرار داده و باعث بالا رفتن سن ازدواج و در نتیجه کاهش طول دوره باروری میگردد. خانواده ها و زوج های جوان نیز به دلایل مشابه، به تک فرزندی یا به تاخیر در فرزندآوری روی می آورند که همه این عوامل در کاهش جمعیت موثر میباشد. فشارهای مختلف اقتصادی، نبود درآمد کافی، عدم ثبات و اطمینان از آینده شغلی برای بسیاری از جوانان، مشکلات مسکن و بالا بودن اجاره بهای آن، بالا بودن هزینه زندگی وهمچنین هزینه های بهداشتی و درمانی حتی در زمینه مراقبت های دوران بارداری و زایمان و بعد از آن که به مردم تحمیل میگردد، از جمله مهمترین موانع اقتصادی است که باعث میشود که بسیاری از جوانان ازدواج خود را به تاخیر انداخته و از طرف دیگر نیز زوج های جوان خود را در تامین هزینه های فرزندان دوم یا سوم ناتوان ببینند و فکر فرزندآوری بیشتر و تمایل به آن در بین آنان از بین رفته و یا به شدت کاهش می یابد.
اما در کنار وجود مشکلات و نابسامانی های اقتصادی، باید به عامل مهم دیگری نیز در مورد فرزندآوری و عدم تمایل زوج های جوان و خانواده ها نسبت به این موضوع اشاره نمود. ذهنیت و نگرش زوج های جوان و خانواده ها نسبت به تعداد فرزندان و ارزش های حاکم در فرهنگ جامعه نسبت به این موضوع در تشویق و تمایل به فرزندآوری نقشی اساسی دارد. از آنجایی که قسمتی از نسل مولد کنونی ما برخاسته از فرهنگ دهه شصت، مبنی بر سیاست های کنترل و کاهش جمعیت و شعارهای فرزند کمتر، زندگی بهتر هستند، لذا همان نگرش و سیاست ها، زمینه ساز شکل گیری خانوارهایی با دو فرزند و نه بیشتر شده است.
بنابراین جهت فرهنگ سازی و نهادینه کردن سیاست های جمعیتی کنونی مبنی بر افزایش موالید، باید هم از لحاظ ایجاد زمینه های مساعد اقتصادی کوشش نمود و هم جهت ایجاد شرایط فرهنگ سازی و تغییر ذهنیت زوج های جوانی که در سنین باروری هستند بر مبنای سیاست های جمعیتی نوین نسبت به فرزندآوری برنامه ریزی نمود. لذا سوالی که در این مرحله مطرح میشود این است که چه راهکارهایی را در زمینه به نتیجه رسیدن سیاست افزایش جمعیت باید به کار بست تا ما را به مقصود برساند؟
راهکارهای افزایش فرزندآوری
باید در نظر داشت که نباید دلایل عدم تمایل به فرزند آوری را برای همه گروه ها به یک میزان در نظر گرفت، لذا جهت برنامه ریزی برای این موضوع باید به فراخور نیاز هر گروه، پیش بینی هایی صورت گرفته و بسترهای مناسب جهت برآوردن و رفع موانع ایجاد گردد. برای ترغیب به فرزندآوری و موفقیت طرح افزایش جمعیت در عرصه سیاست گذاری، باید زمینه های تامین آسایش و رفاه اقتصادی، علی الخصوص امنیت شغلی و اقتصادی، اجتماعی خانواده ها فراهم آید. ایجاد رشد و ثبات اقتصادی نه تنها زمینه تمایل به فرزندآوری را در بین زوج های جوان بیشتر مینماید، بلکه نگرانی و دغدغه خانواده ها را برای آینده فرزندانشان در زمینه اشتغال و رفاه اقتصادی نیز کمتر کرده که این امر خود زمینه ساز بستر مناسب جهت افزایش و رشد جمعیت میباشد. خدمات بهداشتی و درمانی رایگان و در دسترس مانند پرداخت هزینه‌های دوران بارداری مادران و ارائه تسهیلات برای فرزندان تازه متولد شده وکاهش هزینه های درمان ناباروری نیز از دیگر ابزارهایی است که جهت تشویق برای افزایش جمعیت میتوان در نظر گرفت. از دیگر سو، ایجاد بسترهای مناسب فرهنگی و همراه با آموزش های موثر و بالا بردن سطح آگاهی ها در کنار کاهش مشکلات و دغدغه های اقتصادی خانواده ها نسبت به آینده فرزندانشان، می تواند بهترین راهکار جهت افزایش منطقی جمعیت در این برهه باشد.
پیامدهای کاهش فرزندآوری برای جامعه
از آنجایی که جمعیت به عنوان شاخصی برای توسعه و قدرت ملی هر کشوری در نظر گرفته میشود، میتوان از مهمترین پیامدها و آسیب های کاهش فرزندآوری و رشد جمعیت به کاهش جمعیت فعال و مولد، کمبود نیروی کار، مشکلات متعدد در روند تولید و افزایش چالش های اقتصادی و در نهایت حرکت به سمت سالمندی و غیر فعال بودن جامعه اشاره نمود که همه این عوامل به نوبه خود بر کاهش سرمایه انسانی وتوان نظامی و قدرت یک جامعه تاثیر گذار است. با توجه به آمارهای مربوط به ابعاد جمعیتی در ایران به نظر میرسد که اگر در این زمینه سیاست گذاری ها و تصمیمات درستی اتخاذ نگردد، در دهه های آینده با بحرانی جدی در حوزه جمعیتی مواجه خواهیم شد.
سیاست‌های تشویقی و ترغیب‌ فرزندآوری
فرزندآوری به عنوان یک مقوله ارزشمند در فرهنگ ایرانی- اسلامی همیشه دارای جایگاه ویژه ای بوده است ولی باید در نظر گرفت که با توجه به شرایط اجتماعی و اقتصادی حاکم بر جامعه اگر می‌خواهیم به عوامل موثر بر فرزندآوری و رشد جمعیت توجه کنیم، اولین اقدام، ارائه مشوق‌های موثر بر گرایش جوانان نسبت به ازدواج به هنگام است. به نظر میرسد ایجاد زمینه های مناسب اشتغال و امنیت اقتصادی، تسهیل شرایط ازدواج و توجه مسئولان به این مورد، عاملی اساسی و مهم در جهت رفع بسیاری از مشکلات در این حوزه میباشد چرا که اگر جوانان دارای شغل و درآمد مناسب باشند، قطعاً به ازدواج و تشکیل خانواده و داشتن فرزند تمایل پیدا میکنند. عدم اشتغال عاملی مهم در جهت ایجاد بیکاری و فقر است که این امر باعث کاهش آمار ازدواج، افزایش میزان طلاق و عدم تمایل یا تاخیر در فرزندآوری میشود.
از طرفی از آنجایی که امروزه برخی از زنان شاغل و دانشجو هستند، دغدغه بسیاری از آنان از دست دادن موقعیت شغلی و تحصیلی به واسطه فرزندآوری میباشد و این امر در تصمیم گیری نسبت به تاخیر در فرزندآوری یا کاهش تعداد فرزندان متولد شده در خانواده ها بسیار اثرگذار است، لذا با قرار دادن برخی مولفه های تشویقی برای مادران شاغل و دانشجو چون مرخصی های کاری و تحصیلی، فرصت تحصیلی به مادران دانشجو در زمان بارداری و ایجاد مهدهای کودک و مراکز نگهداری از فرزندان در ادارات، نهادها و دانشگاه های محل تحصیل مادران، میتوان به تشویق فرزندآوری آنان کمک نمود. در واقع تضمین اشتغال و تحصیل زنان پس از زایمان و ایجاد بسترهای مناسب جهت فرهنگ‌سازی برای سهیم کردن پدران در تربیت و نگهداری کودکان، میتواند نقش موثری در از میان برداشتن برخی از مهمترین موانع فرزندآوری در شرایط کنونی جامعه داشته باشد.
با توجه به مساله بحران جمعیت در ایران و اتخاذ سیاست های افزایش فرزندآوری جهت از میان برداشتن موانع و تامین اهداف جمعیتی باید در نظر داشت که این سیاست‌گذاری ها و پیشنهادات، تنها در صورتی موثر خواهد بود که در یک بسته جامع و با در نظر گرفتن شرایط و ویژگی‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی کشور و با پشتوانه نظری و عملی همراه باشد. در غیر این صورت عامل موثری درتشویق زوجین به داشتن فرزند بیشتر نخواهد بود. در این خصوص میتوان از تجربه کشورهای موفق در این زمینه نیز استفاده نموده و با توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی کشور، سیاست گذاری ها و تصمیمات مهم در این خصوص را اتخاذ نمود.
منبع: خبرنامه دانشجو