بزرگنمايي:

پیام خوزستان - همشهری- سیده ‌زهرا عباسی: صحبت پیرامون حاشیه‌نشینی، سکونتگاه‌های غیررسمی و بافت فرسوده در خوزستان همیشه بر چند شهرستان اهواز، مسجدسلیمان و ماهشهر متمرکز بوده است. سکونت نیمی از جمعیت 850 هزار نفری حاشیه‌نشین خوزستان در اهواز، معضل حاشیه‌نشینی را در این شهر نفتی پررنگ‌ کرده، اما آبادان هم مشکلات خاص خود را در این زمینه دارد ‌ستاد بازآفرینی شهری در آبادان هم مانند بسیاری از شهرهای بزرگ کشور شکل گرفته، اما هیچ‌یک از طرح‌های آن نتوانسته تصویب شود یا اعتباری برای اجرا بگیرد و به‌نظر می‌رسد عاملی فراتر از کمبود اعتبار، سد راه است.
رفت‌وآمدهای بی‌حاصل طرح‌های بازآفرینی آبادان به‌دلیل بافت شهری، حاشیه‌نشینی را شبیه به اهواز، مشهد یا زاهدان تجربه نکرده است. این شهر در میان اروندرود و بهمن‌شیر گسترش یافته اما در بافت طولی آن، هم سکونتگاه‌های غیررسمی و هم بافت‌های فرسوده زخم‌هایی برجای گذاشته است.
براساس اطلاعات ستاد بازآفرینی شهری آبادان، سکونتگاه‌های غیررسمی این شهر به چهارمحله سلیج غربی، ذوالفقاری، اراضی تصرفی راه و شهرسازی و علوانیه خلاصه می‌شود که کمتر از 20 هزار نفر جمعیت دارند. در مجموع اما طرح‌های بازآفرینی شهری هشت‌منطقه را شامل می‌شود که به‌گفته محمودرضا شیرازی، شهردار آبادان، قرار بود بخشی از آنها در قالب هشت‌محله بافت فرسوده طی تفاهمنامه‌ای با راه و شهرسازی سامان بگیرند.
ذوالفقاری، سده، جمشیدآباد، شطیط، کفیشه، کوی بهار و کوی قدس از مناطق پرجمعیت و فرسوده شهر آبادان هستند که شهردار تأکید کرد بود براساس تفاهمنامه با وزارت راه و شهرسازی با 3 هزار میلیارد ریال اعتبار بازسازی خواهند شد. این درحالی است که مسئول ستاد بافت‌های فرسوده شهرداری آبادان تأکید می‌کند این ستاد با وجود شروع به‌کار و نهایی‌شدن مطالعه‌ها هنوز هیچ اعتباری در سطح استان دریافت نکرده است.
سارا گوهری در این‌باره به همشهری توضیح می‌دهد: «ما از سال قبل کار را شروع کرده‌ایم اما طرح‌های نهایی نه تصویب شده‌اند و نه اعتباری برای اجرا گرفته‌اند. درواقع همه مراحل در شهرستان طی می‌شود و در استان برای تصویب و دریافت اعتبار به بن‌بست می‌خورد».
به‌گفته وی، طرح‌های بازآفرینی شهری در آبادان تاکنون موفق به دریافت اعتبار نشده‌اند و فقط اعتبار اندکی در حد 500 میلیون تومان هزینه قیر و مواردی از این دست به برخی از پروژه‌ها اختصاص یافته است.
جلیل مختار، نماینده آبادان در مجلس شورای اسلامی، هم پیش از این گفته بود که موضوع بازآفرینی بافت فرسوده آبادان بیش از دوسال است که در حال رد و بدل‌شدن و پیگیری است و متأسفانه هنوز راهکاری عملی برای آن ارائه نشده است.
بعد از جنگ چه اتفاقی افتاد؟ با همه تفاوت‌ها، شهرهای خوزستان یک وجه مشترک در شکل‌گیری حاشیه‌نشینی دارند. اصلاحات ارضی در جلگه کشاورزی خوزستان و بی‌نصیب ماندن خوش‌نشینان در تقسیم مجدد زمین، وقوع جنگ هشت‌ساله عراق و ایران، تخریب زیرساخت‌های شهری در خرمشهر و آبادان، محاصره و بمباران دشت‌آزادگان و دیگر شهرها، انهدام صنایعی چون پالایشگاه نفت و تأسیسات مشابه و از کارافتادن صنایع و مراکز بزرگ اشتغال و تأسیسات بندری خرمشهر، خشکسالی‌های دامنه‌دار و هجوم متعدد ریزگردها، ساخت سدهای بزرگ و تشکیل دریاچه‌ها و زیر آب رفتن روستاها یا ازبین‌رفتن راه‌های مواصلاتی و در محاصره قرارگرفتن بسیاری از روستاها و در نتیجه تشکیل دریاچه سدها فقط بخشی از ریشه‌های گسترش حاشیه‌نشینی در شهرهای خوزستان هستند که موجب شکل‌گیری محلات حاشیه‌نشین در استان شده‌اند.
یک کارشناس اجتماعی برای تحلیل وضعیت آبادان به کمی عقب‌تر بازمی‌گردد. ریاض فرحانی به همشهری می‌گوید: «در دوران پیش از جنگ، بیشتر ساکنان آبادان روستایی بودند و معیشت‌شان برپایه دامداری، کشاورزی و صیادی می‌گذشت و مشکلی هم نداشتند. اما وقتی جنگ شکل گرفت بسیاری از مردم روستایی آبادان و خرمشهر به کلانشهرهایی چون مشهد، تهران، شیراز و تبریز مهاجرت کردند و بعد از آتش‌بس بسیاری از مهاجران همانجا ماندگار شدند اما بخشی هم به مناطقی چون سلیج بازگشتند. البته در زمان بازگشت، به‌واسطه جنگ، بسیاری از زیرساخت‌های روستایی و اقتصادی از بین رفته و از سوی دیگر ذائقه مهاجران بازگشته هم تغییر کرده بود و همین موجب بروز مشکلاتی شد».
او توضیح می‌دهد که سکونتگاه‌های غیررسمی آبادان قرار بود در کمیسیون‌های مربوطه در راه‌وشهرسازی مطرح شود و جزو شهر شوند، اما تاکنون ابلاغی در این‌باره صورت نگرفته است.
زیر سایه منطقه آزاد ‌ مناطق حاشیه‌ای آبادان و خرمشهر بعد از افزایش مساحت منطقه آزاد اروند به‌عنوان بخشی از مساحت 34 هزار هکتاری این منطقه معرفی شده‌اند و فضایی منفصل نیستند؛ همین اتفاق کافی بود تا نگاه‌ها از حاشیه‌نشینی، سکونتگاه‌های غیررسمی و مشکلات آن در آبادان برداشته شود، درحالی‌که با وجود رسیدگی شهرداری و منطقه آزاد اروند، حاشیه‌نشینان این شهر ساحلی چالش‌های زیادی دارند که مهم‌ترین آن را می‌توان بیکاری دانست. اهالی می‌گویند شهرداری به‌واسطه مسئولیت اجتماعی خدماتی با شدت و ضعف به محله‌های تعریف‌شده در طرح بازآفرینی شهری ازجمله 4 سکونتگاه‌ غیررسمی می‌دهد. منطقه آزاد اروند هم اقداماتی انجام داده، اما شاید بتوان گفت مشکل یا مانع اصلی در مسیر توسعه این شهر بلاتکلیفی در مدیریت است. شهرداری، راه وشهرسازی یا منطقه آزاد اروند هیچ‌یک صفر تا 100 کار را در اختیار ندارند.
یکی از شهروندان آبادانی که اتفاقا در زمینه مباحث حقوقی سررشته دارد، ریشه این مشکل را اجرانشدن قانون مناطق آزاد می‌داند و به همشهری می‌گوید: «در قانون مناطق آزاد، مدیرعامل بالاترین مقام اجرایی و همسطح استاندار در سرزمین اصلی است، اما برخلاف مناطق آزاد دیگر چون کیش و قشم، در آبادان و خرمشهر همچنان شهرداری و فرمانداری فعال هستند. عوارض به‌عنوان یک منبع درآمد در توسعه شهری باید به منطقه آزاد داده شود و منطقه آزاد هم آن را خرج شهر کند اما نه‌تنها این اتفاق نمی‌افتد، بلکه شهرداری‌ها هم عملا بخشی از منابع درآمدی خود را از دست داده‌اند. سردرگمی در اجرای قانون موجب شده است که شهرداری معطل منطقه آزاد اروند باشد و منطقه آزاد هم معطل شهرداری و عملا هر دو مجموعه هیچ کاری از پیش نبرند».
این شهروند معتقد است منطقه آزاد از 15 سال پیش تاکنون توسعه شهری را در همه محله‌های آبادان، به‌ویژه محله‌های محروم عقب نگه داشته است.
به‌گفته این شهروند، بودجه برای رسیدگی به مشکلات آبادان و خرمشهر کم نیست اما ضعف قوانین و بلاتکلیفی مسئولیت موجب شده است مردم مشکلات زیادی داشته باشند.
شهر در قامت یک حاشیه با وجود نداشتن محله‌های حاشیه‌ای همچون دیگر شهرها اما به اذعان مردم، آبادان بعد از جنگ با وجود خرابی‌ها و بازسازی نیمه تمام و از سوی دیگر مشکلات ناشی از تداخل کاری منطقه آزاد اروند و سایر ارگان‌ها، عملا یک حاشیه بزرگ در کنار اروندرود و بهمن‌شیر است.
این را یکی از اهالی می‌گوید و توضیح می‌دهد: «آبادان یک شهر جنگ‌زده است که بازسازی آن به‌طور کامل رخ نداده. خرمشهر هم چنین وضعی دارد. مشکلات اقتصادی هم موجب شد تا فضای کار برای روستاییان مثل صیادی و کشاورزی از بین برود و روستاییان به‌ویژه بعد از جنگ در شهر ساکن شوند. افزایش جمعیت، قیمت بالای زمین و خانه، بازسازی ناقص، خرابی‌ها و عملکرد بد مدیران، شهر را به یک حاشیه بزرگ تبدیل کرده است».مسعود آل‌کثیر معتقد است نبود نظارت بر بازسازی و ساخت‌وسازها و انباشته‌شدن این مشکلات، همه دست‌به‌دست هم داده تا آبادان بیشتر از همه با چالش‌های اجتماعی در شهر مواجه باشد.
آبادان، شبیه یک جزیره است بین دورودخانه، اما با دو روی متفاوت. بخشی از شهر در حاشیه اروند و نزدیک‌تر به شرکت‌های نفتی حال بهتری دارد، اما شهروندان معتقدند در این سوی شهر و در نزدیکی بهمن‌شیر گاهی نمی‌توان در پیاده‌رو قدم زد چون پیاده‌رویی وجود ندارد.
اعتبار برای بازسازی بافت فرسوده آبادان و خرمشهر ‌ پیگیری‌های روزنامه همشهری برای صحبت با شهردار آبادان بی‌نتیجه ماند اما در ماه‌های گذشته رئیس کمیسیون عمران مجلس شورای اسلامی از اختصاص 1500 میلیارد ریال برای اجرای طرح‌های بازسازی بافت فرسوده شهرستان‌های آبادان و خرمشهر خبر داده بود. محمدرضا رضایی‌کوچی در نشست بررسی مشکلات بافت فرسوده آبادان گفته بود این اعتبار پس از پیگیری نمایندگان آبادان و خرمشهر و در جلسه با ستاد بازآفرینی، برای بازسازی محله‌های آسیب‌پذیر این دوشهرستان درنظر گرفته شده است.
این مبلغ به استان خوزستان ابلاغ شده بود و باید عملیات اجرایی آن توسط شهرداری‌های آبادان و خرمشهر و با هماهنگی اداره‌کل راه و شهرسازی آغاز شود.
محمود رضا شیرازی، شهردار آبادان، نیز پیش از این گفته بود که برای اجرای طرح‌های بازسازی بافت فرسوده در آبادان به 3120 میلیارد ریال و برای اجرای طرح‌های دفع آب‌های سطحی به 6 میلیارد ریال اعتبار نیاز است.