پیام خوزستان - دولت موقت برای دفاع از دستاوردهای انقلاب به فکر تشکیل گارد ملی افتاد، اما برخی از همفکران سیاسی این دولت گارد ملی را تداعی کننده نام گارد جاویدان شاهنشاهی دانستند و آن را نپسندیدند و پیشنهاد گذاشتن نام سپاه پاسداران به نیروی تازه نفس محافظ دستاوردهای انقلاب را مطرح کردند.
وضعیت نابسامان و پر هرج و مرج روزها و ماههای اولیه پس از پیروزی انقلاب اسلامی موجب شد در کنار ارتش، ژاندارمری، شهربانی، کمیته ها و بسیج مردمی چهار گروه شبه نظامی دیگر تحت مدیریت مرحوم آیت الله حسن لاهوتی، شهید محمد منتظری، عباس زمانی معروف به ابوشریف و نهضت آزادی برای مهار نابسامانی های خیابانی و مبارزه با گروهک های ضد انقلاب احساس مسئولیت کنند، اما این وضعیت به مرور موجب ایجاد موازی کاری، چند دستگی، تداخل کاری و هرج و مرج و اختلاف شد.
در کنار این وضعیت، ترس برخی مسئولان دولت موقت از کودتای احتمالی ارتش موجب شد امام خمینی با تشکیل گارد ملی موافقت کنند. به این منظور امام (ره) مرحوم آیت الله حسن لاهوتی را مسئول تشکیل این گارد کردند. به دلیل شباهت کلمه گارد ملی به گارد جاویدان شاهنشاهی، محمد توسلی سومین دبیرکل نهضت آزادی ایران در پیشنهادی خواستار تغییر نام گارد ملی به سپاه پاسداران شد. با فرمان امام این نهاد نظامی تازه تاسیس زیر نظر دولت موقت آغاز به کار کرد و با ادغام نیروهای شبه نظامی همسو در آن، شکل گرفت و عباس امیر انتظام سخنگوی دولت موقت نیز در دوم اسفند 1357 خبر تاسیس گارد ملی را به مطبوعات داد.
خاطره تاسیس
محمد توسلی سومین دبیرکل نهضت آزادی ایران چند سال قبل در خاطره ای از نحوه تاسیس گارد ملی و چرایی تغییر این نام به سپاه پاسداران نوشت: نبود نیروهای حافظ امنیت با واکنش رهبر فقید انقلاب مواجه شد که اعلام کردند برای جلوگیری از تشنج‌ها و ایجاد نظم، گارد ملی تشکیل شود. تشکیل گارد ملی به دولت موقت و از سوی آن به دکتر ابراهیم یزدی، معاون نخست‌وزیر در امور انقلاب، سپرده شد و او با توجه به همکاری‌ای که با یکدیگر داشتیم و به ویژه این که مدرک کارشناسی ارشد بنده در آمریکا در زمینه سازماندهی بود، تصدی امور مربوط به تدوین اساسنامه آن را به من سپرد.
وی افزود: همزمان امام حکمی به مرحوم آیت‌الله لاهوتی دادند و ایشان نماینده رهبر انقلاب در پروژه تشکیل گارد ملی شد. من و لاهوتی در پادگان باغشاه مستقر شدیم و از 23 بهمن تا هفت اسفند 1358 - که من به شهرداری تهران رفتم - پیش‌نویسی برای اساسنامه گارد ملی تدوین کردیم که این پیش‌نویس به معاونت امور انقلاب (دکتر یزدی) سپرده شد. در این پیش‌نویس شورای فرماندهی و واحدهایی در زیرمجموعه آن پیش‌بینی شده بود.
سومین دبیرکل نهضت آزادی ایران ترکیب شورای فرماندهی گارد ملی را شامل پنج عضو نماینده وزارت کشور که مسئولیت حفظ امنیت کشور را داشت (سرگردی از ژاندارمری)، نماینده دادستان کل کشور (آقای شهشهانی، دادستان کل، آقای فاتحی را معرفی کردند)، نماینده ستاد مشترک (سرهنگ دیزجی)، نماینده مقام رهبری (آیت‌الله لاهوتی) و نماینده دولت (دکتر ابراهیم یزدی) اعلام کرد و واحدهای زیرمجموعه گارد ملی را شامل واحدهای آموزش و اطلاعات و تحقیقات عنوان کرد.
توسلی ادامه داد: پس از تصویب پیش‌نویس اساسنامه گارد ملی که حالا به سپاه پاسداران تغییر نام داده بود، در شورای فرماندهی و شروع کار واحدهای زیرمجموعه و انتخاب فرماندهان سپاه در چند مرکز استانی و پس از برگزاری اولین گردهمایی فرماندهان و فعالان سپاه پاسداران در پادگان عباس‌آباد که من و لاهوتی نیز در آن شرکت داشتیم، جمعی که با حضور چنین نهادی در دولت موقت موافق نبودند در پادگان جمشیدیه نهادی موازی تشکیل دادند و در همان فروردین 1358 پس از انتقال آقای یزدی به وزارت امور خارجه، نهاد سپاه از دولت موقت جدا شد و زیرمجموعه شورای انقلاب قرار گرفت.
چرایی تاسیس سپاه
از چند ماه مانده به پیروزی انقلاب اسلامی تا اواخر فروردین 1358 چند گروه شبه نظامی تحت عنوان پاسدار فعالیت داشتند که عده ای از این نیروها تحت فرماندهی آیت الله حسن لاهوتی در پادگان باغشاه مستقر بودند، عده ای دیگر به سرپرستی شهید محمد منتظری و محمد کاظم موسوی بجنوردی در مرکز گارد شهربانی و دانشگاه تهران مستقر بودند، عده ای به همراه عباس زمانی معروف به ابوشریف پادگان جمشیدیه را در اختیار داشتند و عده ای نیز در پادگان سلطنت آباد (پاسداران) همراه اعضای نهضت آزادی بودند.
بعد از ایجاد اختلاف بین این نیروها و آشفتگی هایی که در برقراری نظم و امنیت در داخل شهر به وجود آمد گروه سه نفره‌ای متشکل از محسن رضایی، محسن رفیق‌دوست و عباس دوزدوزانی نزد امام به شهر قم رفتند و خواستار منفک شدن سپاه از حوزه عمل دولت موقت و قرار گرفتن زیر نظر شورای انقلاب شدند که این پیشنهاد از سوی امام پذیرفته شد.
نمایندگان چهار گروه شبه نظامی در چهار نقطه تهران مدتی بعد 12 نماینده خود را برای تشکیل شورای فرماندهی سپاه پاسداران و تعیین وظایف و حوزه عمل آن معرفی کردند. افراد معرفی شده شامل عباس زمانی، جواد منصوری، عباس دوزدوزانی، محمد منتظری، یوسف کلاهدوز، محمد کاظم موسوی بجنوردی، مرتضی الویری، محمد بروجردی، محسن رضایی، محسن رفیق دوست و علی دانش منفرد به همراه اکبر هاشمی رفسنجانی به نمایندگی از شورای انقلاب بودند.
بر اساس تصمیم اتخاذ شده، جواد منصوری فرمانده سپاه، یوسف کلاهدوز مسئول آموزش و عضو شورای فرماندهی، عباس زمانی مسئول واحد عملیات و عضو شورای فرماندهی، علی محمد بشارتی مسئول واحد اطلاعات و تحقیقات ستاد و عضو شورای فرماندهی، سید اسماعیل داودی شمسی مسئول واحد اداری و مالی، محسن رفیق دوست مسئول واحد تدارکات، مرتضی الویری مسؤول واحد روابط عمومی و یوسف فروتن نیز به عنوان معاون روابط عمومی منصوب شدند.
در پی این تصمیم، جواد منصوری اولین فرمانده سپاه در نیمه اول اردیبهشت 1358 با صدور اطلاعیه‌ای 8 بندی دستورالعمل جدید سپاه را صادر کرد.
در این اطلاعیه وظایف کلی سپاه پاسداران به این شرح تعیین شد: کمک به اجرای امور انتظامی و امنیتی، مبارزه مسلحانه علیه جریان‏ های ضدانقلاب، دفاع در برابر حملات داخلی و خارجی، همکاری و هماهنگی با نیروهای مسلح نظام اسلامی، تربیت و آموزش اخلاقی و ایدئولوژیکی - سیاسی و نظامی کادر سپاه و... . اگرچه سپاه هویتی نظامی دارد اما نظامی‏ گری در واقع یک بُعد از ابعاد این نهاد مکتبی است. سپاه نهادی نظامی در جهت اهداف و آرمان‏ های والای انقلاب اسلامی است که حفاظت و نگهبانی از نظام و حکومت اسلامی مهم‏ترین رکن آن را تشکیل می‏ دهد. سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در افقی فرازمند، دارای آرمان ‏های مکتبی، انسانی و جهان شمول است که باید همیشه حرکت خود را به آن سو جهت دهد.

امام و سپاه و رشادت هایش
رهبر فرزانه انقلاب اسلامی 10 روز قبل از صدور فرمان تاسیس سپاه پاسداران در تاریخ 23 فروردین 1358 در جمع اعضای سپاه شرق تهران، بیان کردند: «شما پاسداران انقلاب اسلامی به اسلام حق پیدا کردید. شما مثل سربازان صدر اسلام که با جان و دل و با عشق و علاقه به اسلام خدمت کردند، به اسلام خدمت کردید و می کنید. من امیدوارم که خدای تبارک و تعالی همان اجری را که به پاسداران در صدر اسلام عنایت فرموده است به شما برادران عزیز عنایت فرماید. شما در این انقلاب اسلامی و در این نهضت اسلامی سهم بسزایی دارید. شما حفظ امنیت منطقه را کردید و این خدمت بزرگی است که به برادران و خواهران خودتان کردید و من امیدوارم که خدای تبارک و تعالی به شماها سعادت و عزت عنایت فرماید. من از همه شما متشکر هستم و ما منتظریم که ان شاءالله احکام اسلام جریان پیدا کند و همه ما خدمتگزار اسلام و احکام اسلام باشیم و ملت ما مستقل و آزاد باشد و دست خیانتکاران تا ابد از این مملکت قطع بشود. من از خدای تبارک و تعالی عظمت اسلام و مسلمین را خواستارم.»
ایشان چهار روز بعد نیز در 27 فروردین 1358 در دیدار با گروهی از پاسداران یافت آباد و دیگر مناطق تهران تصریح کردند: «شما پاسداران اسلام، شما جوانان که سربازان امام زمان ـ سلام الله علیه ـ هستید، باید با هوشیاری، با ارادۀ قوی، با مشت محکم، جلوی این توطئه ها را بگیرید. گمان نکنید که ما به آخر رسیدیم و ما پیروز شدیم؛ ما بین راه هستیم و باید قدم های دیگر برداریم. امروز می خواهند نگذارند ما جلو برویم و قدم های دیگری را که برای سازندگی است برداریم. با اسم های مختلف، با بهانه های مختلف، با نیت های فاسد، با اغراض بسیار و شیطانی، قیام می کنند، راهپیمایی می کنند و می خواهند ملت ما را نگذارند وحدت کلمه داشته باشد. می خواهند ایجاد اختناق بکنند.‏»
امام (ره) تاکید کردند: «‏‏شما جوانان برومند، شما پاسداران اسلام باید محکم، قوی در مقابل این توطئه ها بایستید و نگذارید اینها شیطنت خودشان را به آخر برسانند. من از شما تشکر می کنم که در این برهه از زمان که احتیاج به وجود غیرتمندانی مثل شماها بود، شما قیام کردید و هم نهضت را پیش بردید و هم پاسداری کردید. لکن خدمت شما به آخر نرسیده است، خدمت شما به اسلام به آخر نرسیده است؛ باز بین راه هستیم و باید از این توطئه ها جلوگیری کنیم، از این نقشه های شیطانی که به دست امریکا و عمال آن الان هم در مملکت ما در جریان است، دست های اینها را قطع کنیم نگذاریم اینها توطئه کنند. با اسم های مختلف و با بهانه های مختلف توطئه کنند و تخم نفاق بپاشند بین ملت ما. شما برادران من، شما عزیزان من باید با مشت محکم با آنها مواجه بشوید و آنها را خنثی کنید، حرفهای آنها را خنثی کنید.»
پس از شکل گیری سپاه و با وجود نوپا بودن این سازمان اما رشادت های نیروهایش در دفاع از دستاوردهای انقلاب، مقابله با عوامل نفوذی در دستگاه‌های اداری و نهادهای انقلابی، مقابله با ناامنی‌های غرب کشور و غائله تجزیه‌طلبانه ضد انقلاب در استان های غربی به ویژه در استان های خوزستان و کردستان به سرعت بر سر زبان ها افتاد.
این اقدامات سپاه پاسداران به حدی چشمگیر و قابل توجه بود که امام امت در 29 مرداد سال 1358 در جلسه ای که با حضور عده‌ای از اعضای شورای فرماندهی سپاه در شهر قم برگزار شد، در تجلیل از اقدامات پاسداران بیان کردند: «من از سپاه راضی هستم و به هیچ وجه نظرم از شما برنمی‌گردد. اگر سپاه نبود، کشور هم نبود. من سپاه پاسداران را بسیار عزیز و گرامی می‌دارم. چشم من به شماست. شما هیچ سابقه‌ای جز سابقه اسلامی ندارید. سلام مرا به همه برسانید. من از همه شما متشکرم. من به همه دعا می‌کنم.»
فرماندهان و رده های سپاه
جواد منصوری 10 ماه، عباس دوزدوزانی 3 ماه، عباس آقازمانی معروف به ابوشریف 25 روز، مرتضی رضایی، محسن رضایی حدود 16 سال، سیدیحیی صفوی معروف به رحیم صفوی 10 سال، محمدعلی جعفری 12 سال و حسین سلامی از سال 1398 تاکنون فرماندهان سپاه پاسداران انقلاب اسلامی هستند.
اساسنامه سپاه پاسداران در پنج فصل و 49 ماده و 16 تبصره در جلسه دوشنبه 15 شهریور ماه 1361 مجلس شورای اسلامی تصویب و به امضای آیت الله اکبر هاشمی رییس مجلس شورای اسلامی رسید.
سه سال بعد حضرت امام (ره) در 26 شهریور 1364 در فرمانی خواستار تشکیل نیروهای سه گانه زمینی، هوایی و دریایی سپاه پاسداران شدند. مراکز علمی سپاه پاسداران نیز به منظور ارتقای سطح علمی با برگزاری کلاس های آموزشی مختلف کارایی و توان نیروهای سپاهی را افزایش می دهند. دانشگاه امام حسین (ع)، دانشکده فرماندهی و ستاد و دانشگاه علوم پزشکی بقیه الله (عج) وظیفه تعلیم و تربیت و افزایش سطح آگاهی و دانش نیروهای نظامی و کادر اداری سپاه پاسداران را بر عهده دارند.
منابع:
کتاب اولین های دفاع مقدس- محمد خامه یار
صحیفه امام جلد 6 ص 536
صحیفه امام جلد 7 ص 30
صحیفه امام، ج 9 ص 314
روزها و رویدادها روزهای شمسی/ تهیه و تنظیم دفتر عقیدتی سیاسی فرماندهی معظم کل قوا.- تهران: رامین، ‎1376