چاپ

منطقه آزاد اروند در شمال غربي خليج فارس به وسعت 172 کيلومتر مربع در منطقه تلاقي دو رودخانه بزرگ و سرشار از آب اروند رود و کارون، دربرگيرنده بخش‌هايي از شهرهاي آبادان و خرمشهر واقع شده، و داراي مرز مشترک با کشورهاي عراق و کويت است.

اين منطقه با داشتن ظرفيت‌هاي عظيم حمل و نقل جاده‌اي و ريلي و هوايي و دسترسي آسان به آب‌هاي بين المللي و دريايي از اهميت ويژه‌اي برخوردار است، خصوصا مجاورت با بصره، دومين استان بزرگ عراق، اين منطقه را به دروازه بزرگ تجارت با عراق و سپس امتداد آن تا کشورهاي سواحل مديترانه تبديل کرده است، همچنان که اين منطقه را در محور ارتباطي و مسير زيارتي عتبات عاليات قرار داده است.

اين منطقه و شهرهاي همجوار آن؛ آبادان و خرمشهر، از دير باز به عنوان کانون تجاري و صنعتي و کشاورزي و سياحتي مهمي شناخته شده است.

در اين گزارش قصد داريم گردشگري فرهنگي منطقه آزاد اروند را به تصوير بکشيم.

*تاريخچه سينماهاي آبادان

پس از انقلاب اسلامي، شش سالن از مجموعه سالن‌هاي سينما در آبادان فعال بودند که با آغاز جنگ تحميلي همه سينماها تعطيل شده و همگي نيز در طول جنگ آسيب ديدند. سينماهايي که در سال‌هاي اخير در آبادان بازگشايي شدند عبارتند از سينما نفت(تاج)، سينما ايران، سينما آبادان، سينما پيروز، سينماي تابستاني بريم، سينماي تابستاني باشگاه آبادان.

اداره فرهنگ و ارشاد اسلامي آبادان نيز در تالار مهر ، سالن سينماي مجهزي را آماده کرد که بهره برداري از آن تقريباً آغاز شده است.

*سينما شيرين

در سال 1310 با ظرفيت 700 نفر توسط يک تاجر هندي ساخته شد که در دوره پهلوي اول به عنوان تنها سينماي غير دولتي ايران به حساب مي‌آمد.

اين سينما نخستين سينماي مجهز آبادان به شمار مي‌رفت که در دو طبقه سرپوشيده و يک سالن نمايش تابستاني احداث گرديده است و از اين لحاظ نخستين سينماي 3 طبقه در خاورميانه به‌شمار مي‌آيد.

سينما شيرين با آغاز جنگ تحميلي در سال 1359 تعطيل و سپس هيچ گاه بازگشايي نشد و در اثر جنگ خسارت‌هاي بسياري به آن وارد شد. اين سينما در 17 خرداد ماه 1385 با شماره 15626 در فهرست آثار ملي کشور به ثبت رسيده و به تملک سازمان ميراث فرهنگي درآمد.

سينما شيرين در مرکز آبادان در خيابان شهيد منتظري ( شاپور سابق) قرار دارد و از جمله جاذبه‌هاي ديدني اين سينما وجود درخت نخلي در آن با ارتفاع بيش از 20 متر است.

*سينما رکس

روز 28 مرداد سالروز آتش‌سوزي در سينما رکس آبادان است. سال 1357 در چنين روزي و درست در فرداي روزي که سينما آرياي مشهد توسط عوامل رژيم شاه به آتش کشيده شد، سينماي رکس آبادان با بيش از 400 نفر از تماشاچيان آن در آتش سوخت و از آن جز تلي از خاکستر بر جاي نماند.

*سينما نفت

عمر اين سينما تقريباً برابر با عمر پالايشگاه عظيم نفت آبادان (1287) است. با پايان يافتن کارهاي ساختماني پالايشگاه و نزديک شدن زمان بهره برداري،انگليسي ها در کنار ساير امکانات و تسهيلات رفاهي نظير خانه‌هاي مجلل و مشجر، بيمارستان‌ها، فروشگاه‌هاي بزرگ، باشگاه‌هاي قايقراني، اسب دواني، گلف، و استخر، در نزديکي محله بوارده جنوبي، سينماي مجللي نيز با آجر نسوز قرمز رنگ، موسوم به آجر لندني ساختند که در سال 1323 با نام سينما تاج افتتاح شد و محل اجراي نمايش و کنسرت هاي بزرگ نيز بود.

سينما تاج با 1178 نفر گنجايش، تا مدت هاي طولاني فقط در انحصار رؤسا و کارکنان شرکت نفت قرار داشت. با گسترش پالايشگاه، براي کارمندان و کارگران ايراني و هندي شرکت نيز چند سالن سينما تأسيس گرديد. سينماي باشگاه نفت آبادان با دو سالن در منطقه بهمنشير ساخته شد. سالن زمستاني آن 700 نفر و محوطه تابستاني آن يک‌هزار و 500 نفر گنجايش داشت و ويژه استفاده کارگران شرکت نفت و اعضاي خانواده آنان بود.

*سينما آبادان

اين سينما واقع در خيابان اميري و اين روزها تعطيل است.

«متروپل»، «نياگارا»، «شهناز»، «ساحل»، «کيهان»، «سهيلا»، «شعله»، «پيروز»، «تابستاني بريم»، «تابستاني خورشيد(شرين)» ديگر سينماهاي آبادان بودند.

*موزه‌ها

موزه باستاني و تاريخي آبادان، موزه اسناد و نسخ خطي، موزه حيات وحش، موزه جنگ، موزه هنرهاي معاصر.

*موزه آبادان

در سال 1338 در محله بوارده شمالي در ضلع جنوب غربي دانشکده نفت آبادان در زميني به مساحت تقريبي 3 هزار و 800 مترمربع توسط علي هانيبال و با همکاري شرکت نفت آبادان پي ريزي و در نهايت امر در سال 1340 به بهره برداري رسيد. موزه آبادان در ابتدا داراي چهار تالار براي نمايش مجموعه آثار باستان شناسي، مردم شناسي و هنرهاي ملي بود. مجموعه آثاري از دوره ما قبل تاريخ، تاريخي و آثاري ‌از دوره‌هاي متاخر تا دوره قاجاريه و نيز آثاري از هنرمندان کارگاه‌هاي هنرهاي سنتي. موزه آبادان در فهرست آثار ملي ايران ثبت نشده است.

موزه آبادان در هشت سال جنگ تعطيل بود. بعد از پايان جنگ موزه آبادان مدت‌ها به عنوان مرمت بسته بود که در نهايت امر پس از تعطيلي 15 ساله، بازگشايي مجدد شد. موزه آبادان داراي يک تالار اصلي و دو تالار جنبي است. تالار اصلي موزه آبادان؛ محل نمايش آثار دائمي موزه از جمله آثار به دست آمده از شوش (هزاره اول ق. م) و آثار دوره صفوي و قاجاري‌ است. آثار مردم‌شناسي و نيز هنرهاي سنتي در اين مجموعه قرار دارد. يکي از تالارهاي جنبي ‌موزه نيز به تالار نمايشگاه‌هاي موقت اختصاص داده شد و تالار جنبي ديگر به محل کتابخانه و سالن اجتماعات موزه آبادان تبديل شد.

چند سال بعد يکي از تالارهاي جنبي موزه آبادان تبديل به اداره ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري شهرستان‌هاي آبادان و خرمشهر شد و در نهايت امر در شهريور ماه 1391 سيستم حفاظتي و پوشش روشنايي محوطه خارجي موزه آبادان به روز شده و ارتقا يافت.

*مشخصات و معماري موزه آبادان

گنبد مخروطي ورودي اصلي موزه آبادان الهام گرفته از آرامگاه دانيال نبي در شهر شوش ساخته شد. اين گنبد مخروطي به ارتفاع 22 متر و پنجاه سانتي متر متشکل از هشت ستون اصلي که اين ستونها در راس به هم متصل مي‌شوند، بنا شده است. ساختمان اصلي موزه آبادان در يک طبقه ساخته شده و سالن جنبي سمت راست تبديل به موزه مردم شناسي و پوشاک مردم خوزستان و اقوام عرب، بختياري، قشقايي، صائبين مندايي و .. است. در مرکز سالن اصلي موزه آبادان به مساحت تقريبي 240 متر شامل آثاري از ايران باستان تا اواخر دوره قاجار اختصاص دارد. برخي از آثار موزه آبادان عبارتند از: بت‌هاي مفرغي، سرگرزه‌ها، دهانه‌هاي اسب، مجسمه‌ حيوانات (ايلام و لرستان)، ظرف کروي لوله‌دار خاکستري رنگ ساخته شده به شيوه چرخ‌ساز، پيکرک‌هاي مفرغي و...

*موزه دفاع مقدس

مرکز فرهنگي و هنري دفاع مقدس يا همان موزه جنگ خرمشهر مجموعه‌اي از آثار دفاع مقدس در دوران هشت سال جنگ تحميلي را در خود جاي داده است و هر ساله در حدود يک مليون زائر و راهيان نور را به سوي خود جلب مي‌کند. اين ساختمان در سال 1309 توسط شرکت نفت انگليس ساخته شد و بعد از ملي شدن صنعت نفت نخستين هسته شرکت ملي نفت ايران را در اين ساختمان بنا نهاد. در طول اشغال خرمشهر توسط نيروهاي بعثي عراق، مرکز فرماندهي آنها بود و پس از آزادسازي خرمشهر اين ساختمان به مرکز فرهنگي و هنري دفاع مقدس تبديل گشت.

*مسجد رنگوني‌ها

در شهرستان آبادان مسجدي به نام مسجد «رنگوني‌ها» وجود دارد که در اواخر دوره قاجاريه و اوايل دوره پهلوي توسط تعدادي از کارگران کشور ميانمار (برمه) و همچنين کشورهاي هندوستان، بنگلادش و پاکستان که در شرکت نفت انگليس و ايران (پالايشگاه آبادان) کار مي‌کردند با سبک معماري تلفيقي از معماري معابد شبه قاره هند و همچنين هنر اسلامي ساخته شده است. اين کارگران مسلمان اهل سنت و حنفي مذهب بوده‌اند.

در پيشاني اين بنا نقش کنده‌هايي وجود دارد که با «بسم الله الرحمن الرحيم» شروع مي‌شود و با ذکر اسامي خلفاي اربعه و سپس نام بانيان مسجد خاتمه مي‌يابند. تزيينات اين مسجد شباهت زيادي به گچ‌‌بري دارد با اين تفاوت که با سيمان انجام گرفته و در واقع سيمان‌بري است. نکته درخور توجه ساخت دو تونل هوا در زير ساختمان مسجد براي جلوگيري از نفوذ رطوبت زمين به پايه‌هاي مسجد است.

يکي ديگر از ويژگي‌هاي بارز اين بنا محراب گلگونه‌اي است که به شيوه خاصي ايجاد شده و محراب در انبوهي از اشکال هندسي و نقوش اسليمي تزيين شده رنگ‌هاي گوناگون و طرح‌هاي نقش بسته بر ديوارهاي محراب نمادي از بهشت برين است. گفته مي‌شود بعضي از مصالح ساختماني خاصه رنگ‌هاي به کار رفته در نقش و نگارها از هندوستان تأمين شده است.

اين بناي تاريخي در تاريخ 9 فروردين 1378 به شماره 2289 به عنوان يکي از آثار ملي در فهرست آثار تاريخي کشور به ثبت رسيده است. با توجه به اين که مسجد در نقطه صفر مرزي ايران و عراق قرار دارد در طول جنگ تحميلي آسيب‌هاي فراواني ديد اما در سال 1385 به همت سازمان ميراث فرهنگي مرمت شد.

در 23 دي 1388 و همزمان با سومين سفر هيئت دولت دهم به عنوان موزه اسناد تاريخي و خطي مورد بازگشايي قرار گرفت که هم‌اکنون نسخه‌هايي از قرآن‌هاي خطي و همچنين اسناد تاريخي مربوط به اواسط دوره قاجار تا پهلوي اول شامل مکاتبات مالي و تجاري تجار ايراني مقيم هندوستان و انگلستان با ايران و همچنين انواع سفته، برات، صورت ريز معاملات و نامه‌هاي تجاري نگه‌داري و نمايش داده مي‌شود. مسجد رانگوني‌ها در شهرستان آبادان، خيابان امام خميني (ره)، روبه‌روي انبار دارويي پالايشگاه و در جوار اروند رود قرار دارد.

*آثارهاي ثبت ميراث فرهنگي

بيش از يک‌صد مکان در آبادان در ليست سازمان ميراث فرهنگي به ثبت رسيده است.

دبستان دخترانه فردوسي واقع در بوارده شمالي، دبستان مهرگان افتتاح 1326 ساخت توسط معماران انگليسي، دبيرستان رازي افتتاح 1316، دبستان نسل انقلاب اين بنا در شهرستان آبادان خيابان امام خميني جنب کوچه پرويزي واقع شده است. ساختمان مذکور در سال 1305 بنا گرديده است.

خانه بچاري مربوط به دوره قاجاريه و حاکميت شيخ خزعل در خوزستان است و در آبادان، خيابان دبستان، روبروي سينما نفت واقع شده و اين اثر در تاريخ 23 شهريور 1382 با شمارهٔ ثبت 9968 به‌عنوان يکي از آثار ملي ايران به ثبت رسيده است. اين بنا در 2 طبقه و با طراحي خاص، چوب‌بري‌هاي زيبا و حالت ايواني ساخته شده است.

خانه شماره 3 در دو طبقه در منطقه انکس واقع شده است. اين بنا در اواخر دوره پهلوي اول به عنوان اقامتگاه مهمانان خارجي شرکت نفت ساخته شد اما در دوران جنگ تحميلي آسيب‌هاي فراواني ديد.

اين بنا در سال 1386 به شماره 11901 در فهرست آثار ملي به ثبت رسيد و در همان سال فاز اول مرمت آن توسط سازمان ميراث فرهنگي خوزستان و با همکاري پالايشگاه آبادان آغاز شد اما روند مرمت آن يک باره متوقف گشت.