پیام
خوزستان - در حاشیه جنوبی میدان بهارستان یکی از عمارت های ارزشمند تهران قرار دارد که حاوی ارزش های تاریخی، معماری و فرهنگی بسیار است. عمارت مسعودیه را بیشتر بشناسیم.
در استان تهران بناهای تاریخی متعدد و با ارزش بسیاری وجود دارد که یکی از این ساختمان های دیدنی و با شکوه که علاوه بر ارزش تاریخی از نظر فرهنگی نیز بسیار حائز اهمیت است در دل میدان بهارستان قرار گرفته و بازمانده ای دیگر از دوره ی قاجار است با قدمتی نزدیک به 120 سال به نام عمارت مسعودیه.
بر اساس اطلاعات موجود از اسناد تاریخی باغ نظامیه یکی از مهمترین باغ‌های تهران طهماسبی به شمار می‌آید. این باغ زیبا که در جنوب جلوخان باغ نگارستان (میدان بهارستان) قرار داشت، توسط پسر میرزا آقاخان نوری (دومین صدراعظم ناصرالدین شاه) آباد و به پسرش میرزا کاظم‌خان نظام‌الملک اهدا می‌شود.
باغ به مرور و توسط میرزا کاظم خان، به بخش‌های کوچکتر تفکیک شده و به فروش میرسد. از جمله بخش مهمی از آن در سال 1252 خورشیدی به تملک ظل‌السلطان در می‌آید و او نیز دستور ساخت عمارتهایی را در آن صادر می‌کند که مهم‌ترین‌شان عمارتی به نام مسعودیه است که در بخش جنوبی باغ و در سمت غربی عمارت نظامیه احداث شده است.
طرح و اجرای بنا حاصل کار رضا قلی‌خان (سراج الملک) و استاد شعبان معمار باشی است که آن را در سال 1257 خورشیدی، در قسمت بیرونی باغ به سرانجام رساندند. از بخش‌های اندرونی باغ امروزه اثری باقی نمانده است. با این وجود مجموعه عمارتهایی از دوره قاجاریه و پس از آن در محوطه باغ به چشم می‌آید که به وسیله حیاط‌هایی به یکدیگر متصل شده‌اند. از جمله آنها می‌توان به عمارت و حیاط سیدجوادی، عمارت سردر پیاده‌رو، عمارت سر در کالسکه‌رو، عمارت دیوانخانه، عمارت مشیری، باغ دیوانخانه، عمارت و حیاط خلوت، عمارت سفره‌خانه و حوض‌خانه و ... اشاره نمود.
در هنگام طراحی این خانه ـ باغ، که مجموعه ای از پنج عمارت بود، بخش اندرونی کابری مسکونی پیدا کرد و بخش بیرونی آن نیز در خدمت امور دیوانی ظل‌السلطان قرار گرفت، این بخش دیوانخانه یک تالار بزرگ و وسیعی بود که ملاقات‌های رسمی و مراسم های پذیرایی و گردهمایی ها و همایش ها و محل جشن ها و مهمانی های را پوشش میداده و امروزه عکسهای تاریخی از آنجا وجود دارد که عظمت و شکوه این محل را نشان میدهد و اینکه از عمارتهای بخش اسکانی باغ امروزه جز چند تصویر اثری باقی نمانده است.
عمارت دیوانی که به مسعودیه مشهور است نیز در طی زمان صدمات فراوانی دید. ظل‌السلطان که روزگاری از مخالفین سرسخت مشروطه به شمار می‌آمد، در جنگ قدرت با برادرزاده خود ترجیح داد به جمع مشروطه‌خواهان بپیوندد. از این رو در جریان به توپ بستن مجلس شورای ملی، این عمارت که به پایگاه مخالفین محمدعلی شاه تبدیل شده بود به همراه خانه ظهیرالدوله، هدف شلیک گلوله‌های توپ قوای لیاخوف قرار گرفت و صدمات فراوانی دید.
بعد از این واقعه ظل‌السلطان تصمیم به فروش و واگذاری مسعودیه می‌گیرد. به این ترتیب باغ و مجموعه عمارتهای آن در سال 1288 خورشیدی با قیمت 50 هزار تومان به تملک عروس ظل‌السلطان، همدم‌السلطنه (دختر میرزا یوسف مستوفی‌الممالک و همسر جلال‌الدوله) در می‌آید. او نیز در سال 1302 خورشیدی بخش بیرونی را به رضاخان سردار س‍په واگذار کرده و بخش اندرونی باغ را در قالب زمین‌های تفکیک شده به تملک افراد مختلف در می‌آورد.
رضاخان بعدها بخش خریداری شده توسط خود را به وزارت معارف و اوقاف و صنایع مستظرفه واگذار کرد. بعدها با تغییراتی که در ساختار وزارتخانهها به وجود آمد، وزارت فرهنگ به عنوان جایگزین وزارت معارف، مالکیت عمارت مسعودیه را در اختیار گرفت. همچنانچه بعد از آن، این بنا به تملک وزارت آموزش و پروش رسید و تا سال 1376 در اختیار این وزارتخانه باقی ماند و سپس با تصویب هیئت دولت در اسفند 1376 مالکیت عرصه و اعیان ساختمان قدیمی وزارت آموزش و پرورش، واقع در خیابان اکباتان به سازمان میراث فرهنگی کشور منتقل و مابقی اراضی و املاک همچنان در اختیار آموزش و پرورش باقی ماند. سازمان میراث فرهنگی کشور نیز پس از بازسازی و ثبت ساختمان در فهرست آثار ملی (شماره 2190، 27 دی 1377) آن را در اختیار صندوق احیا و بهره‌برداری از اماکن تاریخی و فرهنگی قرار داد.
بایستی در پایان به این نکته اشاره کرد که در طول زمان عمارت مسعودیه کاربری‌های مختلف دیگری نیز به خود گرفت. از جمله در سال 1304، انجمن معارف سنگ بنای کتابخانه ملی ایران را در یکی از اتاقهای آن بنا نهاد. همچنانچه اولین موزه رسمی ایران نیز برای مدتی در این مکان به فعالیت پرداخت. همچنین در دهه چهل برای مدتی کوتاه از آن به عنوان دانشکده افسری بهره‌برداری گردید.
علاقمندان می توانند برای دسترسی به این بنا از خط 2 مترو استفاده کنند که در ایستگاه ملت پیاده شده و بعد خیابان ملت به سمت خیابان اکباتان که درب ورودی آن در این خیابان است را پیموده و یا بعد از خارج شدن از مترو بهارستان در ضلع جنوب غربی میدان این بنای با شکوه را مشاهده کنند.
متن: ندا لطفی از انجمن تهران شناسی