سالهاست که چشمهاي نگران مردم خوزستان به رودخانه اي خيره شده که بخشي جدايي ناپذير از خاطرات شيرين آنها در آن رقم خورده است. کارون که شايد با سياست هاي نسنجيده به باتلاقي براي دفن خاطرات شيرين مردم خوزستان تبديل شود؛ مسئولان کشور را به آزموني سخت که با زندگي مردم عجين شده دعوت کرده است.
معاون سازمان حفاظت محيط زيست در پاسخ به اين خواسته مديران، كارشناسان و انجمن هاي مردم نهاد اگر چه اعلام كرد كه اجراي طرح هاي انتقال بدون مطالعات زيست محيطي ممنوع است اما در عين حال گفت كه آب كارون تنها براي تامين آب شرب منتقل مي شود.
متصدي در پاسخ به انتقادات نسبت به سازمان حفاظت محيط زيست كه فشارها را دليل موافقت با تصويب طرح هاي غيركارشناسي انتقال آب كارون عنوان مي كردند، سعي كرد از مواضع اين سازمان دفاع كند، گفت: «سياسي نيستيم و هر گونه تصميم از پارسال تاكنون علمي بوده است.»
اين اظهارات البته نمايندگان NGO ها را قانع نمي كند. چنانكه «داريوش بهمئي» دبير انجمن صنفي مهندسان صنعت آب خوزستان مي گويد: انتقال آب کارون براي تامين آب آشاميدني استانهاي ديگر در حالي صورت مي‌گيرد که شهر‌ها و روستاهاي خوزستان هنوز با مشکل کمي و کيفي آب آشاميدني روبرو هستند. اين طرح به دليل نفوذ سياسي ديگر استانها اجرا شده و انتظار ما اين است که سازمان حفاظت محيط زيست در مقابل لابي ها براي انتقال آب کارون مواضع روشن و قابل قبول علمي اتخاذ کند.
هفت طرح؛ هفت زنجيره
مخالفت با انتقال آب از سرشاخه هاي کارون چند سالي بالا گرفته است. حالا چهارمحالي ها هم به خوزستاني ها پيوسته اند. اين اعتراضات از کارشناسان حوزه آب شروع شد و دامنه اش اكنون به مردم رسيده است. به طوري كه هفت زنجيره انساني در اهواز با شعار «ما کارون را نجات مي دهيم» در يك سال گذشته شكل گرفت.
«کارون» از يک دهه پيش، با چالش روبرو شده است. از اولين طرح انتقال آب در نيم قرن پيش تا تونل بزرگ انتقال آب کوهرنگ3 که در آستانه بهره برداري است را اهالي کارون، تاب آوردند. «بهشت آباد» اما صداي همه را درآورده است. اين طرح که ابتدا براي انتقال يک ميليارد و 100 ميليون مترمکعب آب از کارون به استان هاي مرکزي برنامه ريزي شده بود، دو وزير نيروي دولت هاي دهم و يازدهم را تا آستانه استيضاح پيش برد.
«بهشت آباد» اگر چه با مخالفت سازمان حفاظت محيط زيست، سازمان بازرسي، مركز پژوهش هاي مجلس و دفتر فني سازمان مديريت منابع آب رو برو شد ولي شوراي عالي آب در دولت احمدي نژاد، راي به اجراي بهشت آباد داد. بعد از آن، روحاني، رئيس جمهوري در سفر خود به خوزستان وعده داد که آب کارون فقط براي مصارف شرب منتقل مي شود. همين مسئله بهانه اي شد تا طرح «بهشت آباد» به طرح «تامين آب شرب اصفهان» تغيير نام يابد. در نهايت شوراي عالي آب در آخرين نشست خود مصوبه اش را اصلاح کرد و قرار شد 580 ميليون مترمکعب آب از سرشاخه هاي کارون، منحصرا براي شرب استان هاي يزد، کرمان و اصفهان به وسيله لوله منتقل شود.
يارانه براي بهشت آباد
عضو هيات رئيسه مجلس شوراي اسلامي اما در اين خصوص به خبرنگار مي گويد: با انتقال آب كارون به هر صورتي مخالف هستيم (چه با اجراي تونل و چه به صورت لوله). اين طرح براي تامين مصارف آب كشاورزي و صنعت اصفهان اجرا مي شود كه به هيچ وجه كارشناسي نيست.
سيد شريف حسيني با اشاره به ادعاي اصفهان مبني بر كمبود آب آشاميدني، اظهار مي كند: ما با تامين آب آشاميدني مخالف نيستيم به شرطي كه ثابت شود اين استان به آن نياز دارد. اين در حالي است كه بر اساس مستندات معتقديم كه كمبود آب شرب در ميان نيست.
نماينده مردم اهواز، باوي و حميديه در مجلس شوراي اسلامي هشدار مي دهد: با انتقال آب کارون زندگي هشت ميليون نفر که در ارتباط نزديک با اين رودخانه به شکل مستقيم و غير مستقيم قرار دارند به خطر مي افتد و جلگه خوزستان به شوره زاري لم يزرع مبدل مي شود. نمي توان براي آباد کردن يک منطقه، منطقه ديگري را از بين برد.
وي با بيان اينکه مردم خوزستان با منطق، استدلال علمي و دلايل کارشناسي با انتقال آب کارون مخالفند و همواره پرسش ها و ابهامات فني و تخصصي آنها بدون پاسخ مانده است، مي افزايد: طرح بهشت آباد براي انتقال 1.5 ميليارد مترمکعب آب کارون، با هزينه 12 هزار ميليارد تومان برنامه ريزي شده است. اين پول يک پنجم بودجه عمراني کشور و معادل سه ماه يارانه 75 ميليون ايراني است که مي توان با صرف آن سه پالايشگاه بزرگ را راه اندازي و بهره برداري کرد.
اين نماينده مجلس، با بيان اينكه طرح هاي انتقال آب با قوانين بين المللي نيز مغاير است، مي افزايد: چهار شرط يونسکو براي اجراي طرح هاي انتقال آب، رعايت منافع حوزه مبداء، مديريت منابع در حوزه مقصد، عدم ايراد خسارت زيست محيطي به مبداء و تقسيم عادلانه منافع انتقال آب بين مبدا و مقصد است كه هيچ کدام از اين شروط رعايت نشده است. به عنوان مثال آب شرب شهرهاي پايين دست کارون از جمله اهواز غير بهداشتي و نامطلوب است.
وي با اشاره به تحلطرح بهشت آباد براي انتقال 1.5 ميليارد مترمکعب آب کارون، با هزينه 12 هزار ميليارد تومان برنامه ريزي شده است. اين پول معادل سه ماه يارانه 75 ميليون ايراني است که مي توان با صرف آن سه پالايشگاه بزرگ را راه اندازي و بهره برداري کرديل هاي اشتباه درباره وجود آب مازاد در خوزستان، تصريح مي کند: برخي تصور مي کنند آب اضافه کارون به خليج فارس مي ريزد، اين در حاليست که با کاهش آورد کارون، آب دريا پيشروي کرده و آب شيرين را شور کرده است. هم اکنون شاهد برگشت 140 کيلومتر آب خليج فارس به رودخانه هستيم، 70 کيلومتر تا منطقه حفار و 70 کيلومتر تا دارخوين.
اين نماينده مجلس كه در پي امضاي تفاهم نامه وزير نيرو با نمايندگان اصفهان نيز نامه سرگشاده اي به رياست جمهوري نوشته بود، تصريح مي كند: آب خوزستان صدها کيلومتر مسير را طي کرده و به زاينده رود رسيده است. اما آيا مايه شرمساري نيست که آب بيش از هزار روستاي خوزستان به وسيله آب تانکر تامين مي شود. آيا مردم اصفهان که ده ها هزار فرزند برومند خود را براي دفاع از خاک تفتيده خوزستان فدا کرده اند مي پذيرند آب کارون درختان حاشيه زاينده رود را سيراب کند و چشم مردم روستاهاي خوزستان در انتظار تانکرهاي آلوده آب آشاميدني به جاده هاي خاکي اين مناطق خشک شود.
آب اضافه نيست
معاون مطالعات پايه و طرحهاي جامع منابع آب سازمان آب و برق خوزستان نيز مي گويد: متوسط آورد 10 ساله رودخانه کارون 14 ميليارد مترمکعب است. به عبارتي 69 درصد آبدهي اين رودخانه نسبت سالهاي نرمال محقق شده است. روند نزولي آورد‌ها از سال 83 آغاز شده است به طوري که در سال 86 به 9 ميليارد مترمکعب رسيده است.
هوشنگ حسوني زاده، کاهش آب رودخانه را بر روي کيفيت آب تاثيرگذار مي داند و مي افزايد: مقايسه سالهاي قبل و بعد از سال 90 نشان مي دهد که شوري رودخانه رو به افزايش است. به طوري که شوري (EC) آب اهواز به دو هزار و 300 ميکروموس و آبادان به سه هزار و 200 ميکروموس رسيده است. اين در حاليست که هنوز طرحهاي جديد انتقال آب اجرا نشده است و مي‌توان استنباط کرد که با اجراي طرحهاي جديد چه مشکلاتي براي کارون به وقوع مي‌پيوندد.
وي با بيان اينكه طرح بهشت آباد با نام طرح «تامين آب شرب» اما در واقع با هدف تامين آب کشاورزي و صنعت اجرا مي شود، تصريح مي كند: بحران کارون نشان مي دهد بحثهايي که درباره وجود آب اضافي در رودخانه و ريختن آب اضافه به دريا و برنامه ريزي براي آب اضافه مي‌شود صحت ندارد. زيرا اكنون آب شيريني وجود ندارد.
بهشت آباد؛ 20 سال آب رايگان
استاد نمونه كشور و عضو هيئت علمي دانشكده علوم آب دانشگاه چمران اهواز نيز معتقد است: پرونده انتقال آب بين حوزه اي بايد در اين کشور بسته شود. زيرا شرايط براي انتقال آب در هيچکدام از حوزه هاي کشور وجود ندارد. همه حوزه ها از نظر مصرف اشباع شده اند و دچار تنش هستند به همين دليل انتقال آب بين حوزه اي حتي براي تامين آب شرب نيز صحيح نيست. به جاي آن بايد به مديريت تقاضا و بالا بردن بهره وري آب در حوزه هاي آبخيز رو بياوريم.
مهدي قمشي مي گويد: متوسط نياز آب براي هر نفر در روز دو ليتر است و مي توان اين نياز را با روش هاي بهتري تامين کرد. بر اساس برآورد جديد حداقل 12 هزار ميليارد تومان هزينه اجراي طرح تونل بهشت آباد است. به اين معني که طرح بهشت آباد آنقدر گران تمام مي شود که اگر در زمان کل طرح (20 سال) دولت آب شرب ساکنان استان هاي کرمان، يزد و اصفهان (روزانه دو ليتر براي هر نفر) را به صورت رايگان در اختيار مردم قرار دهد باز هم به صرفه تر از اجراي طرح است.
وي مي افزايد: بر اساس مستندات مي گويم که اصفهان حداقل تا 20 سال آينده مشکل آب شرب ندارد. اين طرح به دليل فشارهاي سياسي اجرا مي شود و از نظر کارشناسي به هيچ وجه قابل توجيه نيست. به طور نمونه مطالعات «زايندآب» براي اجراي طرح بهشت آباد است. معاون سابق وزير نيرو و استاندار فعلي اصفهان در زمان ابلاغ طرح دستور مطالعه و اجراي طرح را به طور همزمان داده بود. کاملا واضح است که در اين مطالعات چيدمان، هزينه ها و نحوه اجرا به صورتي بوده که طرح را قابل اجرا نشان دهد و آن را توجيه کند. ما به اين کار کارشناسي نمي گوئيم.
مشاور استاندار خوزستان در امور آب اضافه مي كند: طرح کوهرنگ3 نيز براي انتقال250 ميليون مترمکعب از سرشاخه هاي کارون براي کشاورزي است چون اصفهان مشکل آب شرب ندارد. اما بحث اين است که آنها نمي خواهند روي مديريت تقاضا فکر کنند. قانع به آب موجود در اصفهان هم نيستند و به سهم بزرگي از کارون چشم دوخته اند. اين در حاليست که حوزه آبريز هر منطقه بايد به صورت مستقل مشکلات آن حوزه را مرتفع کند. حوزه اصفهان يا زاينده رود داراي پنج ميليارد مترمکعب منابع آب سطحي و زيرزميني است که بايد خود را با اين مقدار وفق دهد و توسعه خود را مبتني بر مصارف خود برنامه ريزي کند. توسعه زاينده رود نبايد با نيم نگاهي به حوزه کارون اتفاق بيفتد.
قمشي اظهار مي كند: حالا که طرح بهشت آباد پررنگ شده و مردم حساس شده اند، اصفهان به فکر انتقال آب از سرشاخه هاي ديگر رودخانه کارون (بازفت و خرسان) است. اما مسئولان وزارت نيرو بايد در نظر داشته باشند که خوزستان کنوني با 20 سال پيش متفاوت است و آب اضافه اي ندارد. کارون ديگر تحمل تنش بيش از اين را ندارد و همين حالا هم از نظر کيفيت و تغذيه تالاب و کشاورزي وضعيت بحراني دارد. بنابراين انتقال آب از سرشاخه هاي کارون و دز به هر نامي که باشد بايد متوقف شود. زيرا بحث آورد رودخانه است. بنابراين بايد اعلام کنند که پرونده انتقال آب بين حوزه اي در کارون بزرگ براي هميشه بسته شده است.