بزرگنمايي:

پیام خوزستان - به طور کلی زنان بیشتر از مردان در بخش خدمات مشغول به کار هستند که همین بخش در دوران شیوع ویروس کرونا هم بیشترین آسیب را دیده است و در نتیجه احتمالا اشتغال زنان با شیوع ویروس کرونا آسییب بیشتری دیده است. آمارهای مختلف هم این موضوع را تایید می‌کند؛ برای مثال تیرماه امسال مرکز آمار ایران اعلام کرده بود که بررسی روند تغییرات نرخ مشارکت اقتصادی کل کشور نشان می‌دهد این شاخص، نسبت به فصل مشابه در سال قبل (بهار ١٣٩٨)، ٣.٧ درصد کاهش داشته است. به عبارت دیگر در فصل بهار سال جاری نسبت به فصل مشابه سال قبل حدود دو میلیون نفر از بازار کار خارج شده‌اند که بیش از یک میلیون و ٢٠ هزار نفر آن را زنان و ٩٧٠ هزار نفر را مردان تشکیل می‌دهند.
آمارهای دیگری هم وجود دارد که ثابت می‌کند سهم اشتغال زنان در بخش خدمات بیشتر است و با وجود اینکه زنان سهم کمی از شاغلان را تشکیل می‌دهند اما درصد زیادی از متقاضیان بیمه بیکاری زنان هستند. بر اساس اطلاعات مرکز آمار ایران در بهار سال 1399 سهم شاغالان 15 ساله و بیشتر در بخش خدمات 49.7 درصد، در بخش صنعت 31.8 درصد و در بخش کشاورزی 18.6 درصد بوده است. سهم اشتغال زنان از بخش‌های خدمات، صنعت و کشاورزی نیز به ترتیب 57، 23.2 و 19.8 درصد است.
این در حالی است که در بهار امسال از میان 22 میلیون و 963 هزار نفر جمغیت شاغل کشور، مردان 19 میلیون و 173 هزار نفر و زنان 3 میلیون و 790 هزار نفر از جمعیت شاغل کشور را به خود اختصاص داده‌اند. با این وجود طبق اعلام موسسه عالی پژوهش‌ تامین اجتماعی، جدیدترین نتایج «نظرسنجی» این موسسه که وضعیت بیش از 700 هزار متقاضی بیمه‌شده تامین اجتماعی را که در سامانه بیمه بیکاری ثبت نام کرده‌اند و همچنان بیکار هستند را مورد ارزیابی قرار داده است، نشان می‌دهد 40.4 درصد از پاسخگویان در این نظرسنجی، زن و 59.6 درصد مرد بوده‌اند. همچنین براساس این نظرسنجی، 77.1 درصد پاسخ‌دهندگان در بخش «خدمات»، 1.4 درصد در بخش «کشاورزی» و 21.5 درصد در بخش «صنعت» مشغول به کار بوده اند.
این شرایط نه تنها مشکلات اقتصادی زنان را تشدید و استقلال آنان را تهدید می‌کند، بلکه ممکن است وضعیت شغلی زنان بعد از بازگشت به شرایط عادی را هم تغییر دهد. چراکه با افزایش جمعیت زنان بیکار این احتمال وجود دارد که زنان برای کسب یک جایگاه شغلی به حقوق، مزایا و شرایط کاری نامناسب تن دهند.
بار مضاعف کار خانگی بر گرده زنان
به دلیل تقسیم کار جنسیتی، کار خانگی و مسئولیت‌های مراقبتی عمدتا زنانه قلمداد می‌شود و همین نقش‌های جنسیتی، یعنی وظایف و انتظاراتی که بر عهده هر یک از دو جنس گذاشته شده، می‌تواند زنان را از ورود به بازار کار یا پیشرفت در عرصه شغلی بازدارد. بر اساس نتایج آمارهای گذران وقت افـراد جامعـه در سال 93-94 متوسط زمان سپری‌شده در فعالیت‌های خانه‌داری توسط مردان 15 ساله و بیشتر در کشور برابر با 1 ساعت و 17 دقیقه و برای زنان 5 ساعت و 25 دقیقه اسـت. همچنین زنـان جـوان 15 تا 24 سـاله بـه طـور متوسـط فقط 34 دقیقه در روز به کار و فعالیت‌های شغلی و 4 ساعت و 5 دقیقـه به فعالیت‌های خانه‌داری می‌پردازند، در حالی که مردان جوان 2 ساعت و 39 دقیقه را به امور شـغلی و تنهـا 1 ساعت و 17 دقیقه را به خانه‌داری اختصاص می‌دهند. از طرف دیگر نتایج آمارگیری نیروی کار در سال 1394 نشان می‌دهد که حــدود 72 درصــد از زنان غیر فعال مسئولیت‌های شخصی یا خانوادگی را به عنوان مهم‌ترین مانع برای فعالیت در بازار کار بیان کرده‌اند. (1)
اما اگر به شرایط زندگی در عصر کرونا برگردیم می‌بینیم که لزوم افزایش سطح رعایت مسائل بهداشتی و ضدعفونی کردن و شست و شوی اقلام، وسایل و بخش‌های مختلف خانه و تفکیک و ضدعفونی لباس‌ها مسئولیت‌های جدیدی را در این زمینه بر عهده زنان گذاشته است. همچنین با دورکار شدن اعضای دیگر خانواده به طور کلی کار خانگی شامل پختن غذا، پذیرایی از افراد خانواده و شست و شو هم بیشتر می‌شود.
علاوه بر این شیوع ویروس کرونا وظایف مراقبتی بیشتری بر عهده زنان گذاشته، چراکه از طرفی به دلیل خطرات ملاقات با پرستار در منزل و حضور در بیمارستان‌ها و از طرف دیگر به دلیل وخیم شدن شرایط اقتصادی، این وظایف هم بیش از پیش بر گرده زنان گذاشته می‌شود.
در کنار همه این شرایط با آموزش از راه دور زنان ناچارند کار آموزش فرزندان را نیز به عهده بگیرند و زمان زیادی را صرف رسیدگی به تکالیف و مسائل آموزشی فرزندانشان بویژه در دوره ابتدایی کنند.
برای مثال، «شهرزاد»، مادری خانه‌دار با دو فرزند در سنین ابتدایی و راهنمایی می‌گوید که برای دختر بزرگش که در مقطع متوسطه تحصیل می‌کند زمانی صرف نمی‌کند اما دختر دومش که سال دوم ابتدایی است نمی‌تواند به خوبی از برنامه شاد استفاده کند و او از ساعت هشت صبح تا دو بعد از ظهر دخترش را در همه کلاس‌ها راهنمایی می‌کند. از طرف دیگر بیشتر وقت‌ها صدای پیام صوتی معلمان کم و نامفهوم است و او مجبور است که گوش کند و برای دخترش توضیح دهد، به طوری‌که تقریبا همه کلاس‌ها را برای او توضیح می‌دهد. البته بعد از ساعت 12 هم ناچار است که تکالیف دخترش را رونویسی کند تا او حل کند، چراکه پرینت همه تکالیف به‌صرفه نیست. بنابراین بعد از تمام‌شدن کلاس‌ها یک تا سه ساعت در روز را صرف رسیدگی به تکالیف فرزندش می‌کند.
او در ادامه می‌گوید: برای من کار خانه بیشتر نشده اما کار مادری بیشتر شده و برنامه‌ریزی، متفاوت؛ مثلا من حتما شب قبل ناهار فردا را آماده می‌کنم چون صبح نمی‌توانم هم سر قابلمه باشم و هم حواسم به پیام‌های صوتی معلم باشد.
شهرزاد همچنین در پاسخ به اینکه آیا می‌تواند روزانه زمانی را به امور شخصی خود اختصاص دهد یا نه، می‌گوید که انجام کارهای شخصی‌اش به کلی منتفی شده است و ادامه می‌دهد: من همیشه منتظر مهر بودم چون در تابستان با حضور بچه‌ها در خانه نمی‌توانم هیچ کاری برای خودم انجام دهم. مثلا از سال قبل که دختر کوچکم هم به مدرسه رفت، هر روز صبح پیاده‌روی می‌کردم اما الان دیگر امکان ورزش‌کردن هم ندارم.
مادر دیگری به نام «ندا» با یک دختر پنجم ابتدایی که حالا با شیوع ویروس کرونا مجبور به دورکاری است نیز می‌گوید: زمانی که در خانه هستم بیشتر شده اما زندگی از نظم خارج شده است و امکان برنامه‌ریزی وجود ندارد. البته با توجه به اینکه دخترم بزرگ است و بیشتر کارهای خودش را انجام می‌دهد ممکن است در روز یک ساعت برای مدرسه‌اش وقت بگذارم اما کار خانه خیلی بیشتر شده است.
او درباره کار خانگی ادامه می‌دهد: با وجود اینکه وقت بیشتری را صرف رسیدگی به امور خانه می‌کنم، تمام نمی‌شود و حتی وقت برای کار خانه کم می‌آورم اما پیش از کرونا و اشتغال در بیرون از منزل عموما فقط آخر هفته‌ را صرف کار خانگی می‌کردم.
ندا هم روزها همزمان درگیر دورکاری، کار خانه و درس دخترش است و زمان زیادی برای رسیدن به کارهای شخصی ندارد. شاید فقط بتواند چند صفحه کتاب بخواند یا در حد محدود به کارهای عقب‌مانده رسیدگی کند.
البته به گفته او در برخی مدارس معلمان اعتقاد دارند درس‌های امروز با درس‌هایی که خانواده‌ها خواندند تفاوت‌های زیادی دارد و نمی‌خواهند که خانواده‌ها خیلی هم درگیر درس بچه‌ها شوند اما برای زنان این ذهنیت وجود دارد که چون در خانه هستند باید زمان بیشتری را به کار خانه و به فرزندشان اختصاص دهند. بنابراین زمان رسیدگی به کارهای شخصی کمتر می‌شود که این شرایط برای زنی که سال‌ها شاغل بوده خسته‌کننده است.
خشونت خانگی
به عنوان آخرین دردسر کرونا برای زنان هم می‌توان به موضوع افزایش خشونت خانگی علیه زنان در جهان در دوره قرنطینه اشاره کرد. در ایران هم آمارهای مختلفی از افزایش تماس با اورژانس اجتماعی در استان‌های مخلف وجود دارد.