بزرگنمايي:

پیام خوزستان - اهواز - رییس گروه حفاظت و بهره­برداری از منابع آب زیرزمینی سازمان آب و برق خوزستان تعداد چاه‌های غیرمجاز در استان را حدود پنج هزار حلقه عنوان کرد و گفت: سالانه 700 میلیون مترمکعب آب زیرزمینی به صورت غیرمجاز برداشت می‌شود.

علی محرابی‌نژاد شنبه در گفت وگو با ایرنا افزود: در خوزستان 10 هزار حلقه چاه شناسایی شده که از این تعداد پنج هزار و 100 حلقه مجاز و مابقی غیرمجاز است.
وی بالا بودن سطح آب‌های زیرزمینی را یکی از دلایل توسعه چاه‌های غیرمجاز دانست و اضافه کرد: محدوده مطالعاتی آهودشت با یک هزار حلقه، محدوده دزفول و اندیمشک با 904 حلقه و محدوده میان‌آب شوشتر با 783 حلقه چاه غیرمجاز بیشترین تعداد را در استان دارند.
محرابی‌نژاد توضیح داد: طبق تقسیم بندی مدیریت منابع آب کشور، خوزستان به 28 محدوده مطالعاتی تقسیم شده که این محدوده‌ها شامل 43 آبخوان آبرفتی و منابع آب سازند سخت است، همچنین بر اساس آخرین آماربرداری یک هزار و 460 دهانه چشمه و هفت دهانه قنات در استان شناسایی شده که در شمال استان قرار دارند.
وی میزان برداشت از آب زیرزمینی در استان را سالانه 1.8 میلیارد مترمکعب عنوان کرد و افزود: از این مقدار 700 میلیون به صورت غیرمجاز و 1.1 میلیارد مترمکعب به صورت مجاز برداشت می‌شود.
محرابی‌نژاد اظهار داشت: 87 درصد چاه‌های استان مربوط به کشاورزی، هفت درصد صنعت و 6 درصد شرب است، از لحاظ میزان مصرف نیز 92 درصد منابع آب زیرزمینی استان در کشاورزی، 2 درصد در صنعت و 6 درصد در بخش شرب مصرف می‌شود.
وی با بیان اینکه 98 درصد چاه‌های غیرمجاز برای مصارف کشاورزی حفر شده است، گفت: 32 درصد حجم آب مورد نیاز شرب استان از منابع آب زیرزمینی تامین می‌شود، اما در بخش آب روستایی حدود 65 درصد از آب شرب از منابع زیرزمینی استحصال می‌شود.
به گفته وی تامین آب شرب شهرهای دزفول، اندیمشک، شوش، ایذه و لالی به طور 100 درصد و در بهبهان و رامهرمز بخشی از آب شرب از منابع زیرزمینی است.
کسری 1.2 میلیارد مترمکعب
رییس گروه حفاظت و بهره­برداری از منابع آب زیرزمینی سازمان آب و برق خوزستان همچنین تصریح کرد: کسری مخازن آب زیرزمینی در استان در دوره 10 ساله، حدود 1.2 میلیارد مترمکعب بوده که نسبت به پتانسیل، در حدود 20 درصد کسری را نشان می‌دهد.
وی خشکسالی را مهمترین عامل افت آب‌های زیرزمینی در خوزستان بر اساس مطالعات دانست و افزود: صدور مجوز برداشت آب زیرزمینی از سال 95 در کشور (کشاورزی) لغو شده و برای هیچ متقاضی جدیدی به جز در زمینه مصارف شرب وصنعت مجوز صادر نمی‌شود.
محرابی‌نژاد اظهار داشت: «طرح احیا و تعادل بخشی آب‌های زیرزمینی» با هدف جلوگیری از برداشت چاه‌های غیرمجاز و جبران کسری مخازن آب زیرزمینی از سال 1383 در کشور آغاز شده، این طرح مشتمل بر 15 پروژه است که 11 مورد از آنها بر عهده وزارت نیروست.
وی عمده تمرکز طرح تعادل بخشی را بر پرکردن چاه‌های غیرمجاز و جلوگیری از اضافه برداشت دانست و گفت: در سال‌های 98-91 تعداد 394 حلقه چاه با حکم قضایی مسدود شده که بیشتر آنها در دزفول، اندیمشک، بهبهان، رامهرمز و میان‌آب شوشتر قرار داشته و این کار 50 میلیون مترمکعب صرفه جویی به دنبال داشته است.
محرابی‌نژاد با بیان اینکه خوزستان از لحاظ تعداد منابع آب زیرزمینی و چاه‌ها در رده 24 کشوری است، افزود: در خوزستان به دلیل وجود منابع آب سطحی و تغذیه آب زیرزمینی از آب سطحی، همچنین شور بودن بخشی از آبخوان‌ها و عدم برداشت از آنها، افت منابع آب زیرزمینی کمتر از برخی استان‌هاست اما استان‌های دیگر کشور با بحران‌های شدیدی مواجه هستند.
چهار محدوده ممنوعه آب زیرزمینی
رئیس گروه حفاظت و بهره­برداری از منابع آب زیرزمینی سازمان آب و برق خوزستان در ادامه نسبت به افت شدید آب در آبخوان‌های شمال استان هشدار داد و از احتمال اعلام ممنوعیت در سه محدوده مطالعاتی استان در آینده نزدیک خبر داد.
وی گفت: در حال حاضر محدوده مطالعاتی «قلعه­تل- مرغاب» در استان ممنوعه اعلام شده اما عنقریب سه محدوده مطالعاتی ایذه، باغملک و میداوود نیز که وضعیت بحرانی دارند و مطالعات آن در حال انجام است و به عنوان ممنوعه اعلام می‌شوند.
محرابی‌نژاد افزود: محدوده مطالعاتی قلعه تل از مرداد 1397 به مدت سه سال ممنوعه اعلام شده که در زمان اعلام ممنوعیت 16 متر از ضخامت آب خوان را از دست داده بود.
وی با بیان اینکه مناطق از لحاظ شدت آسیب پذیری به «آزاد»، «ممنوعه» و «ممنوعه بحرانی» سطح بندی می‌شود اظهار داشت: کسری مداوم در آبخوان، روند کاهش شدید و عدم جبران کسری باعث می‌شود که یک محدوده مطالعاتی ممنوعه اعلام شود، به این معنی که صدور مجوز از منابع آب زیرزمینی در آن محدوده به جز برای شرب، مجاز نیست، اما در محدوده‌های آزاد صدور مجوز برداشت آب زیرزمینی در صورت وجود تخصیص برای مصارف شرب و صنعت بر اساس قوانین امکان پذیر است.
به گفته وی از زمان اعلام ممنوعیت در مناطق ممنوعه به مدت سه سال، صدور مجوز برداشت آب از منابع زیرزمینی مجاز نیست و بعد از این مدت در صورت بهبود وضعیت آبخوان، می‌توان با اخذ مجوزهای لازم ممنوعیت آبخوان خاتمه یابد.
محرابی‌نژاد تاکید کرد: در محدوده‌هایی که ممنوعه اعلام می‌شود، ممنوعیت حفر چاه جدید (جهت مصارف کشاورزی و صنعت)، کنترل برداشت با نصب کنتور، تعدیل و اصلاح پروانه‌های بهره­برداری تا زمان جبران کسری مخزن اعمال می‌شود.
وی ساماندهی تشکل‌های مردمی را از دیگر راهکارهای بهبود وضعیت آبخوان‌ها دانست و افزود: در محدوده قلعه تل تشکل‌ها شناسایی اما هنوز اجرایی نشده است.
محرابی‌نژاد اضافه کرد: برای سنجش آب زیر زمینی در هر دشت شبکه سنجش نصب می‌شود که در حال حاضر این شبکه روی 712 حلقه چاه در استان نصب و سطح آب در آنها به صورت ماهانه پایش می‌شود.
وی تعداد چاه‌های غیرمجاز در قلعه تل را کمتر از 10 حلقه عنوان کرد و گفت: به طور کلی افت آبخوان‌ها ناشی از کمبود تغذیه (کاهش بارندگی)، اضافه برداشت چاه‌های مجاز و گسترش و برداشت چاه‌های غیرمجاز است اما در قلعه تل عامل اصلی خشکسالی بوده است.
محرابی‌نژاد تاکید کرد: در قلعه تل در یک بازه 10 ساله (از 95-85) آبخوان حدود 10 متر افت کرده (که در درازمدت بیشتر بوده) و بیلان آن 11 میلیون مترمکعب کسری مخزن داشته که به نسبت وسعت آبخوان عدد قابل توجهی است.
وی افزود: اگرچه بارندگی‌های اخیر بخشی از کسری مخزن آبخوان‌ها را جبران کرده اما هنوز آبخوان‌های شمالی به وضعیت طبیعی و پایدار نرسیده است.
محرابی‌نژاد با تاکید بر لزوم نصب کنتور بر روی همه چاه‌ها، طبق ماده 12 قانون توزیع عادلانه آب (تبصره یک ماده واحده قانون تعیین تکلیف مصوب سال 1389) خرید و نصب وسایل اندازه­گیری روی چاه­های بهره­برداری با هزینه مالک چاه الزامی است و تاکنون 210 دستگاه در دشت­های قلعه­تل، ایذه، اهواز، باغملک، دزفول- اندیمشک و بهبهان نصب شده، لذا با توجه به افزایش هزینه تولید کنتورها، برای تسهیل خرید و نصب، مذاکره با شرکت­های کنتورساز و سرمایه گذار در حال انجام است.
زنگ خطر افزایش نیترات
این مقام مسئول همچنین با اشاره به تاثیر زباله‌های شهری و سموم کشاورزی بر آلودگی منابع آب زیرزمینی گفت: این مساله باعث شده نیترات چاه‌ها در دزفول، اندیمشک و ایذه افزایش زیادی داشته باشد.
وی افزود: در دزفول و اندیمشک قرار گرفتن محل دفن زباله‌ها در محل تغذیه آب زیرزمینی و نشت شیرابه زباله و در ایذه انتشار آلودگی از طریق سموم و کودهای کشاورزی باعث آلوده شدن چاه‌ها شده است، البته مسئولان آبفا در دزفول و اندیمشک اعلام کرده‌اند که محل برداشت آب شرب را تغییر داده‌اند.
محرابی‌نژاد یکی از تبعات افت آب‌های زیرزمینی را فرونشست زمین عنوان کرد و گفت: در این زمینه مطالعات کمی انجام شده و تنها یک پایان نامه در دانشگاه شهید چمران اهواز درباره آبخوان ایذه وجود دارد که نشان می‌دهد در این محدوده سه سانتیمتر نشست زمین رخ داده است.
وی درباره فرونشست‌های زمین در اهواز اظهار داشت: بررسی مخاطرات مرتبط با فرونشست زمین مربوط به سازمان زمین شناسی است اما آمارهای منابع آب در اهواز، افت آب زیرزمینی را نشان نمی‌دهد، زیرا در این شهر مصرف آب زیرزمینی نداریم.
عوارض جبران ناپذیر برای آیندگان
محرابی‌نژاد با اشاره به افزایش گشت و بازرسی به 36 گروه برای شناسایی چاه‌های غیرمجاز، گفت: چاه‌های غیرمجاز از طریق گروه‌های گشت و کنترل، گزارش‌های مردمی و بررسی تصاویر ماهواره‌ای از توسعه کشت‌ها انجام می‌شود.
وی افزود: در دشت‌هایی که شبکه آبیاری احداث شده همچون دزفول، شوش، گتوند، عقیلی و میان‌آب، آبخوان‌ها از طریق آب سطحی تغذیه شده و سطح آب زیرزمینی بالاست، این عامل باعث توسعه تخلف و حفر چاه‌های غیرمجاز می‌شود.
محرابی‌نژاد با تاکید بر فرهنگ سازی در زمینه آب زیرزمینی، اظهار داشت: بدون همراهی مردم، تلاش‌ها ثمر نخواهد داشت، زیرا با برداشت بی‌رویه و فرونشست زمین، دیگر نمی‌توان آبخوان‌ها را احیا کرد.
وی گفت: در خوزستان اگر چه عامل اصلی افت آب‌های زیرزمینی خشکسالی است اما برداشت و چاه‌های غیرمجاز باید کنترل شود، مردم باید متوجه شوند که شرایط آبخوان با رودخانه متفاوت است و اگر دچار فرونشست شود احیای آن امکان ندارد و آبخوانی که دچار فرونشست گردد به هیچ وجه قابل احیا نیست، این مساله تبعات اجتماعی زیادی نیز دارد که افزایش مهاجرت یکی از آن تهدیدات است بنابراین لازم است مردم همکاری بیشتری داشته باشند و بدانند که هر اضافه برداشتی با منفعت شخصی می‌تواند، عوارض جبران ناپذیری برای ما و نسل‌های آینده خواهد داشت.
برچسب‌ها
آب زیرزمینی مدیریت پسماند سازمان آب و برق خوزستان وزارت نیرو مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیر عامل شرکت مدیریت منابع آب ایران